Bolinao - English


a
b
c
d
e
g
h
i
j
k
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
v
w
y

p


*p...Studentunspec. comp. form of-um-vchngEngWhen a root form that begins with p is infixed with -um- or -inum- it inflects with the initial sound going to k.BolNo si puon nin sarita' ket tumarana' ya sa p ket suldungan yan -um-, si p sa tarana’ mag'in yan k, bilang wadi' pal'is - kumal'is, palaway – kumalaway, pedeg - kumedeg, peres – kumres, piklo' - kumiklo', pino- kumino, pursak – kumursak, pusyaw- kumusyaw, puti'- kumuti'.FilUm-/-um-IloAg-/-um-Say seket nin kurang a puti', mas kumuti' no ikula.The pieces of clothing that lack whiteness become whiter when bleached.ecc08/23Team approved
pa1panEngA term of address to one's father.BolTawag ran ua'nak sa tatay a udino Papang ra.FilPa.IloPapa.Ay pa, patanid ko pan mako mamasyar mainsan.Say pa, I would like to take leave to go visiting later on.Pending
pa2paStudentExpresses doubt or an unrealized wish on the part of the speaker. A polite request in anticipation of the accomplishment of the proposed activity or thing.1partEngA softening but affirming particle. A request to accept or affirm an action as reality when used with the completed aspect or situation or when used with a confirmation marking particle such as gapo or ana when there may have been a doubt by someone that something was done or should be done thus refuting the negative or doubtful statement or thought of someone.BolIkumpirma a ibarita' na o say impurmasyon o say angan na.FilNga.IloMan.Nako ya pa sa tindawan mataman adayo'.He did go to the store even though it's far.Syn clsana 1puodDCC10,18; DCC10,20Pending1Lng2partEngA polite tension reducer. When the verb is in the non-completed aspect, this word is used with some doubt in the mind of the speaker as to the response to a situation so it is at times used to request something to be done, or to ask for something to be given out of pity or servitude.BolPangibarita' sa sayay ipagawa' o dawat.FilNga.IloMan.Sam, mama'mot ka pa nin ranom nin pagkapyan tamo.Sam, would you heat up some water that we'll use for making our coffee.Syn clskadi' 2kidawatparàDCC10,18Pending3partcollEngA wish that it were so but confirming that it is not the case. Especially when used with the addition particle et.BolSay rabay mangyadi' kumon nin iyinum'ay.FilPa naman.IloSapay.Mamulang ako pa nin tapong ta kasan masaliw ko.I really need to replace the rice flour since I could not buy any.DCC10,18PendingCmpdpalayisapaDer.mapàmapàma-p`avstEngEither - or.BolMataman ani sa man'ibarita' o mantukuyen.IloWenno.Sawanin a panaon mapa karni man o kuna' ket mabli ana sa palingki.Now is the season when whether its meat or fish, it is expensive in the market.DCC10,22PendingpalayiStudentpa-la-y`ipartEngI wonder, a request for affirmation of something, don't you think so.BolUsaren yayti nin sarita' no main et daite' nin dwadwa.FilKaya.IloNgata.Mako ya palayi dilap sa iskilawan si Sonia?I wonder if Sonia will go to school tomorrow?Syn clsangangkoin my estimationjcd05/17; DCC4,20; voe03/22Team approvedtampalayitam-pa-la-yiconjslgEngEven if., Even if.FilKahit na.IloUray no.PendingSpch var.tamplayi
pa-pa-Student??? > vdEngFor some thing or motivation to bring about or allow a new state or have something done.BolAburuyan nin mangyadi' o gaw'en.FilPa-IloAgpa-Main pa'dam kon liman yasot koni Juan.There is five hundred peso that I lent to Juan.synmangyadi'DCC6,19PendingCmpdipa-pai-Der.mama-pai-Studentpa-'iv > vacEngTo cause the movement of something.BolSarita' nin ilamo' o ika' sa u'na nan saya irgo pigaw maipa'kit a gawa' o kapapa'sar nan saya tawo.Fil-um-.IloPai-.Andi' ka paisabar sa dalan no main lumabas ta akipot yay dalan.Don't cause an interference on the path if someone is passing by since the path is narrow.voe05/24Pending
pa'bengenpa'-bɘ-ŋ`ɘnPuon:ebengvacEngTo do something that makes a person or animal look thin in body.BolGaw'en ya nin ambo' mataba a lalaman nan sayan tawo o ayep.FilPapayatin.IloPacuttungen.Nalabas anay taba' nan baboy ko kanya' koya pa'bengen buga'.My pig was overly fat and so thinned him down a bit.AntpatabaenRC90; DCC8,23Pending
pa'borp`a'-bornEngFertilizer, either chemical or natural.BolAniman a bagay nin natural o kimikal nin ilawok sa luta' nin mamadali' nin mamatubo', mamaalaki tan mamabungan alalaki tan gulpi sa mula.FilPataba; Guano.IloGuano.Syn clsgwanwenpataba'DCC2,19PendingDer.ipa'bormama'borpa'buranipa'bor'i-pa'-borvinEngTo apply fertilizer.IloIguano.PendingActmangipa'bormangipa'borma-ŋi-pa'-bor*Go toipa'borvaEngapply fertilizerIloManguano.dccmama'borma-m`a'-bor*Go topa'buranvaEngfertilize s/tIloMangguano.DCC5,22pa'buranpa'-bu-r`anvlEngTo fertilize something.BolMangika' nin gwano o pa'bor sa nimula.IloGuanuan.Mirwa ya mama'bor si Sam sa mula nan parya' sa sayay bulan.Sam fertilizes his bitter melon plant twice a month.DCC8,23PendingActmama'bor
pa'buranpa'-bu-r`anPuon:pa'borvlEngTo fertilize something.BolMangika' nin gwano o pa'bor sa nimula.IloGuanuan.Mirwa ya mama'bor si Sam sa mula nan parya' sa sayay bulan.Sam fertilizes his bitter melon plant twice a month.DCC8,23PendingActmama'bor
pa'dampa'-d`amStudentPuon:adamvacEngTo have something lent out.BolPable', ipautang o ipausar nin bagay o kwarta sa raruman tawo nin silyan li' lamang.FilPahiram.IloPabulod.Main pa'dam kon liman yasot koni Juan.There are five hundred peso that I am having lent to Juan.Syn clsipautangpable'DCC6,19; DCC10,20; voe04/24PendingDer.ipa'dammama'dampa'damanpa'damanipa'dam'i-pa'-d`amvaEngTo lend something to someone.BolMama usar yapo' nin animan bagay ba'yo ya li' isubli' lamang.FilIpahiram.IloIpabulod.Mangipa'dam ka yapo' nin kwarta mo konan angkay mo.For now lend some money to your big brother.Syn clspaabanganrent out s/tpautanglend moneyDCC5,20PendingActmangipa'damPerf.nipa'dammama'damma-m`a'-dam*Go topa'damanvaEnglendFilMagpahiram.IloAgpabulod.DCC5,22Perf.nama'dampa'damanStudentpa'-da-m`anvacEngTo lend, to let another have the use of something for a period of time without payment.BolByan o aburuyan yay saya tawo nin mangusar nin sayan bagay o pinarsa nin kasan bayad, mi'sa raya lamang isubli'.FilPahiramin.IloPabulodan.No main mawanag nin kwarta mo ket pa'daman nako pa yapo'.If you have sufficient money, please lend me some for now.Mama'dam ka pa nin lapis mo.Please lend me one of your pencils.Syn clspautangantake out a loanSpecpableanlend to s/oDCC10,18 voe2/20PendingActmama'damPerf.pina'damanmapa'damanma-p`a'-da-manvstEngTo be able to borrow something from someone.BolMapangusar nin bagay nin adam yapo' mi'sa li' lamang silyan o isubli'.IloMapabuludan.Si Juan ket mapa'daman nayan sanribo si Sam ta gulpin kwarta na.Juan is able to borrow a thousand peso from Sam since he has a lot of money.DCC9,22PendingPerf.napa'daman
pa'damanpa'-da-m`anStudentPuon:pa'damadamvacEngTo lend, to let another have the use of something for a period of time without payment.BolByan o aburuyan yay saya tawo nin mangusar nin sayan bagay o pinarsa nin kasan bayad, mi'sa raya lamang isubli'.FilPahiramin.IloPabulodan.No main mawanag nin kwarta mo ket pa'daman nako pa yapo'.If you have sufficient money, please lend me some for now.Mama'dam ka pa nin lapis mo.Please lend me one of your pencils.Syn clspautanganSpecpableanDCC10,18 voe2/20PendingPerf.pina'damanActmama'damDer.mapa'damanmapa'damanma-p`a'-da-manvstEngTo be able to borrow something from someone.BolMapangusar nin bagay nin adam yapo' mi'sa li' lamang silyan o isubli'.IloMapabuludan.Si Juan ket mapa'daman nayan sanribo si Sam ta gulpin kwarta na.Juan is able to borrow a thousand peso from Sam since he has a lot of money.DCC9,22PendingPerf.napa'daman
pa'dengp`a'-dɘŋStudentPuon:edeng1nEngA construction, building or an erected structure.BolBubagay a ginawa' nin tutawo nin miduman sa bali, taytay, dalan o raruma et.FilGusali.IloPatakder.Sabtan kata'gayan nin pa'deng sa Makati.The buildings in Makati are so very tall.Syn clsidipisyoSpecbalì 1intabladoMembalagbag 1dudungawanGristrakturajcd05/17; DCC4,20Team approved2vacEngTo have someone or something placed in an upright position.BolIpusisyon yay sayay bagay o tawo nin say mapteg a nikapa'nat.FilPatayo.IloPatader.Pa'deng ka konan angkay mo.Let your older brother help you stand up.jcd05/17Team approvedMasspupa'dengDer.ipa'dengmama'dengmamapa'dengmapa'dengnikapa'dengpa'denganpa'dengenpa'dengenipa'dengStudent'i-pa'-d`ɘŋvinEngTo have something erected or stood up from a fallen position.BolGaw'en nin edeng yay sayay tawo, ayep o bagay.FilItayo.IloIpatakder.Mangipa'deng akon bali ko sa danin baybay.I am putting up my house close to the seashore.Ipa'deng rayay sayay taytay.They will build a bridge.Antmanindolknock s/t downtubagenknock down s/tyubaendemolish s/tSyn clsip'ondo at the originitarana'initiate s/tSpecbangunento get s/o upRC90; ecc10/16Team approvedActmangipa'dengPerf.nipa'dengAtl. is man'ipa'dengipapa'deng'i-pa-p`a'-dɘŋvinEngTo have something constructed.FilIpapatayo.IloIpatakder.Ket nipagwardyawan naya si Pablo itaw sa palasyo nin nipapa'deng na sin saytaw ni Adi' nin Herodes.And then he had Pablo guarded there in the palace which King Herodes had constructed before.Bara'mo et nin si dupong moyon mammemper ket bali nayan Dios nin man'ipapa'deng na komi.Also, the assembly of you believers is like the house of God which he is having us build.Ipapa'deng ya et tamo' a bali mi ta kurang kami et sa kwarta.We have our house built in just a little while yet since our money is still short.voe6/20PendingPerf.nipapa'dengAtl. is man'ipapa'dengmaipa'dengStudentma-'i-pa'-d`ɘŋvst1EngFor a person or thing to be put in a standing position.BolPakagawa' nin ipatarindeg yay sayay bagay o tawo.FilMaitayo.IloMaipatakder.Kai raya maipa'deng a masiken ta masakit a tuod na.They cannot get the old man to stand upright since his knees are bad.Syn clsmabangon 2establishedecc03/22Team approved2EngTo put something up, construct or build something.BolPakagawa' nin main ana li' nagawa' o edeng nin sayay istraktura o pa'deng bilang sa bali, FilMaipatayo.IloMaipatakder.Maipa'deng yan uman a nayba' nin iskilawan sa tulong nan PTA.The collapsed school is being rebuilt with the help of the PTA.Syn clsipundarestablish s/turganisadoorganizedecc03/22Team approvedPerf.naipa'dengmakaipa'denganma-ka-'i-pa'-dɘ-ŋanviaEngTo able to have been erected.IloMakapatakderan.Si Uunuren moyo, maiyarig yaynamaet sa sayay mabyay nin ma'get a bato nin nakaipa'dengan nan sayay bali.Your Lord , he is modeled as well by a firm living stone on which is a house is erected.PendingPerf.nakaipa'denganmangipa'dengma-ŋi-p`a'-dɘŋ*Go toipa'dengvaEngstand s/t upIloMangipatakder.DCC7,22Perf.nangipa'dengpangipa'dengpa-ŋi-pa'-d`ɘŋgerEngThe process of constructing or building or putting up of something, especially a structure.BolPangangwa' nin nagsikabarang a bubagay nin miduman sa bali, taytay.FilPagtatayò.IloPangitakder.Bana' sa pangipa'deng ra konan taytay matkap ran tumbawen a abaw nin kukayo.Because of their putting up of the bridge they will need to fell a lot of trees.DCC11,23Pendingmama'dengma-m`a'-dɘŋ*Go topa'dengenvaEngerect s/tFilMagtay^o; Tagapanguna.IloAgpatakder.DCC5,22Perf.nama'dengmama'denganma-ma'-dɘ-ŋanvaEngTo erected someplace.IloPagpatakderan.Si lugar sa sayay purod sa Bolinao a nama'dengan nin istasyon nin radyo ran British a kuniktado sa England.The place in Bolinao where the British build their radio station connecting Bolinao & Great Britain.PendingPerf.nama'denganpama'denganStudentpa-ma'-dɘ-ŋ`angerfmlEngThe location or site where erection of something is taking place.BolPangikaan o panukduan nin pa'deng, bilang wadi' bali, tindawan, pusti tan raruma et nin bagay nin pandayen o gaw'en mamata'gay.FilPagtatayuan.IloPagpatakderan.Nanaliw ako nin luta' nin pama'dengan nin bali mi.I have bought land to build our house on.Syn clskunstraksyonconstructionpanukduanbasepanumbalyanhouse buildingDCC10,18; voe03/22; voe06/24Pendingpama'dengpa-ma'-d`ɘŋgerEngThe process of puting something up or building it.BolNo pa'no nin ipatarindeg o ipa'deng a raruman bagay.FilPagpatayo.IloPammadakder.Mabista tan ma'get a pama'deng ran taytay sa Bani.The process of building the bridge in Bani is good and durable.DCC9,23Pendingipama'deng'i-pa-ma'-dɘŋvinEngBuilt with something.BolAniman a bagay a nausar pigaw umdeng yay sayay bagay; ginastos para konan nipa'deng.FilPinagpatayo; ginamit sa pagpapatayo.IloItakderan.Madidintek nin kayo a no umalaki sayti a pangalapan nin alalaki nin kayo a para ipama'deng nin bubali.A species of timber producing tree mentioned in the story of baranggay Balingasay..Say kwarta nan anak ko a nipama'deng mi konan bali mi.The money of my daughter was used to build our house.Narate' a a'pat a pulo' tan a'nem a taon sa nipama'deng konan sitin Timplo, ket wamo pa'dengen man uman sa luob nin tuloy awro?It took forty six years building this Temple, and you say you will construct it again within three days?RC91PendingPerf.nipama'dengpamma'dengpam-ma'-d`ɘŋger1EngThe process of constructing something.BolGawa' nin gaw'en pigaw magkamain nin sayan bagay bilang wadi' bali, iskilawan tan raruma et nin alakin bagay.FilPagpapatayo.IloPangpatader.Matkap a plano sa pamma'deng nin bali.A plan is need for the construction of a house.voe04/23Pending2EngThe process of or establishing something such as an organization.BolPangitarana' nin saya urganisasyon, asusasyon, tan raruma et nin grupo maipa'ka' sa saya nin gagara.FilPagtatayo.Itarana' raynay pamma'deng nin urganisasyon ran mangunguna' sa Binabalian.The fishermen of Binabalian are starting to set up an organization.voe04/23PendingSpch var.pamama'dengmamapa'dengma-ma-pa'-dɘŋvaEngTo have something erected.IloAgpatakder.Kawa'nan natamon Judio tan namapa'deng ya et nin sinaguga tamo.He loves us Jews and he even had our synagogue built.PendingPerf.namapa'dengmapa'dengStudentma-pa'-d`ɘŋvstEngFor something to be set up or established.BolGaw'en ya nin mamata'gay a saya bagay nin nangibwat sa yupa'.FilMaitayo.IloMapatakderNapa'deng tan inmarunsa a dudupong ran mammemper nin ambo' nin Judio.The group of non-Jewish believers were established and progressed.voe02/24PendingPerf.napa'dengnikapa'dengni-ka-pa'-dɘŋpattEngThe nature of a structure.IloPannakatakder.Bana' kona ni Cristo, ma'get a nikapa'deng nan sitin bara'mon bali, tan siti ket mangibwat kona, mampag'in yan timplo a manepeg nin para konan Dios.Because of Christ, the structure of this that is like a house is firm, and this from him, is becoming a temple which is appropriate for God.Pendingpa'denganStudentpa'-dɘ-ŋ`anvacfmlEngTo have something built or constructed on a certain location.BolPangwaan yan sayay bagay nin edeng ya o main ya li' sa sayay lugar bilang sa bali tan raruma et.FilPatayuan.IloPatakderan.Pa'dengan koyayti nin lugar nin bali ko.I will have my house built in this place.DCC10,18; DCC10,20; ecc08/22Team approvedAtl. is mampa'denganipapa'dengan'i-pa-pa'-dɘ-ŋanvinEngThe owner of the land will allow somebody to build a building on his land.BolSi main ikon konan luta' ibarita' na konan sayay tawo a pa'dengan nayan animan a pa'deng.FilIpinapatayo; maaaring pagpatayuan.IloIpatakderan.Ipapa'dengan koyay luta' ko nin bali.I will have somebody build a house on my land.Pendingmapa'denganma-pa'-dɘ-ŋanvstPendingpa'dengenpa'-dɘ-ŋ`ɘnvo1EngTo stand someone or thing up.BolPata'gayen o gaw'en yan nakatarindeg a sayan bagay o tawo nin iti sa upa' o ambo' nin edeng.FilPatayuin.IloPatadaren.Pa'dengen may ari mo.Help your younger brother stand up.Mama'deng kan bali ko.Have my house built.Syn clspata'gayenexalt s/otarindegerect positionDCC2,19; DCC8,23Pending2EngTo establish an organization.BolMangitarana' o mangipundar nin animan nin urganisasyon, institusyon o kumpanya.FilTagapanguna.Mama'deng akon pribado nin iskol, uspital tan Amigo NGO.I established a private school, hospital and the Amigo NGO.DCC2,19PendingActmama'dengPerf.pina'deng
pa'denganpa'-dɘ-ŋ`anStudentPuon:pa'dengedengvacfmlEngTo have something built or constructed on a certain location.BolPangwaan yan sayay bagay nin edeng ya o main ya li' sa sayay lugar bilang sa bali tan raruma et.FilPatayuan.IloPatakderan.Pa'dengan koyayti nin lugar nin bali ko.I will have my house built in this place.DCC10,18; DCC10,20; ecc08/22Team approvedAtl. is mampa'denganDer.ipapa'denganmapa'denganipapa'dengan'i-pa-pa'-dɘ-ŋanvinEngThe owner of the land will allow somebody to build a building on his land.BolSi main ikon konan luta' ibarita' na konan sayay tawo a pa'dengan nayan animan a pa'deng.FilIpinapatayo; maaaring pagpatayuan.IloIpatakderan.Ipapa'dengan koyay luta' ko nin bali.I will have somebody build a house on my land.Pendingmapa'denganma-pa'-dɘ-ŋanvstPending
pa'dengenpa'-dɘ-ŋ`ɘnPuon:pa'dengedeng1voEngTo stand someone or thing up.BolPata'gayen o gaw'en yan nakatarindeg a sayan bagay o tawo nin iti sa upa' o ambo' nin edeng.FilPatayuin.IloPatadaren.Pa'dengen may ari mo.Help your younger brother stand up.Mama'deng kan bali ko.Have my house built.Syn clspata'gayentarindegDCC2,19; DCC8,23Pending2voEngTo establish an organization.BolMangitarana' o mangipundar nin animan nin urganisasyon, institusyon o kumpanya.FilTagapanguna.Mama'deng akon pribado nin iskol, uspital tan Amigo NGO.I established a private school, hospital and the Amigo NGO.DCC2,19PendingPerf.pina'dengActmama'deng
pa'getpa'-g`ɘtPuon:egetpattEngSomething makes something firm or durable.BolBagay nin mamin gesen sa saya et nin bagay pigaw malamu'nan a kasaw o gesen na.FilTibay.IloPatibker.Si balagbag nin kayo a pa'get nan katri.The wood frame is what makes the bed firm.DCC8,23PendingDer.mama'getmapa'getpa'getanpa'getenmama'getma-ma'-g`ɘt*Go topa'getenvaEngmake firmIloMangpatibker.DCC5,22ipama'get'i-pa-ma'-gɘtnEngSomething that gives strength, something that makes things strong.BolAniman a bagay a mamin gesen sa sayay bagay.FilPampatibay.IloIpatibker.Say kadadasal, syay ipama'get pammemper nan sayay tawo.Prayer is a means to strengthen the faith of a person.Pendingmakapama'getStudentma-ka-pa-m`a'-gɘtviaEngTo be able to make something sturdy.BolMakapamagsen sa saya bagay o mami nin kasaw pigaw nin umteng o umget.FilMakapagpatibay.IloTalged.Makapama'get ngipen a sipilyo.A tooth brush makes teeth last.Syn clsmakapamagsenable to make strongvoe2/20; voe12/23Pendingpamma'getpam-ma'-g`ɘtgerEngThe process of making something firm or ratifying it.BolGawa' o bagay nin mami nin gesen o kasaw sa saya et nin bagay o sa saya nin nag'irgwan.FilPagpapatibay.IloPanangpalagda.Syn clspammagsenstrengtheningDCC10,23Pendingmapa'getStudentma-pa'-g`ɘtvstEngTo be made firm or durable.BolGaw'en ya nin magsen o ambo' nin mainum'ay nin masida' saya bagay, kapasidad o pammemper.FilMapatibay.IloMapatibker.Mapa'get ko a rilasyon ko sa kanayon ko no pirmi akon kilangenlangen konra.If I am always mingling with my relatives, my relationship with them is strengthened.Antmasaro'weak resistanceSyn clsmagsen 1be strongvoe02/24PendingPerf.napa'getpa'getanpa'-gɘ-tanvlEngTo ratify or confirm something and make it sure.FilPinatibay.IloPatibkeran.PendingPerf.pina'getanpa'getenStudentpa'-gɘ-t`ɘnvac1EngTo strengthen something.BolLamu'nan a gesen nan sayay bagay ta pigaw kai ya madali' matumba o masida'.FilPatibayin.IloPalagdaen.Mama'get nin rilasyon a tutuo nin rispito sa saya tan saya.True respect for one another firms up a relationship.Pa'geten moy pammemper mo sa Dios.Toughen up your faith in God.Syn clspagsenen 1strengthen s/ttarig'enanstand firm on s/tjcd05/17; Team approved2fmlEngTo confirm or ratify an action.BolKumpirmawen o patutu'wan a saya irgo tarusan o dukuminto.FilPagtibayin.IloKumpirmaen.Sayti a daya' ko nin mama'get nin kataratwan konan Dios.This is my blood that ratifies the agreement with God. Pa'geten nan pirma nan abugado a kuntrata moyo.The signature of the lawyer on your contract confirms it.Syn clskumpirmawenconfirm s/tpatutu'wanconfirm s/tDCC10,18PendingActmama'getPerf.pina'get
pa'getanpa'-gɘ-tanPuon:pa'getegetvlEngTo ratify or confirm something and make it sure.FilPinatibay.IloPatibkeran.PendingPerf.pina'getan
pa'getenpa'-gɘ-t`ɘnStudentPuon:pa'geteget1vacEngTo strengthen something.BolLamu'nan a gesen nan sayay bagay ta pigaw kai ya madali' matumba o masida'.FilPatibayin.IloPalagdaen.Mama'get nin rilasyon a tutuo nin rispito sa saya tan saya.True respect for one another firms up a relationship.Pa'geten moy pammemper mo sa Dios.Toughen up your faith in God.Syn clspagsenen 1tarig'enanjcd05/17; Team approved2vacfmlEngTo confirm or ratify an action.BolKumpirmawen o patutu'wan a saya irgo tarusan o dukuminto.FilPagtibayin.IloKumpirmaen.Sayti a daya' ko nin mama'get nin kataratwan konan Dios.This is my blood that ratifies the agreement with God. Pa'geten nan pirma nan abugado a kuntrata moyo.The signature of the lawyer on your contract confirms it.Syn clskumpirmawenpatutu'wanDCC10,18PendingPerf.pina'getActmama'get
pa'ka'pa'-k`a'Student1nEngAn estimation, presumption or conjecture of an event or person.BolPammemper o karkulasyon nan sayan tawo sa sayan bagay o si angan-angan nin iti sa kaisipan na sa saya pangyayadi'.FilEstima.IloPagarup.Si pa'ka' ko konan siti, alaki ya dyan pa'ka' mo.My estimation of this is greater than yours.Antaktwal 1Syn clsanganDCC4,23Pending2nEngSuspicion or imputation.FilHinala.PendingSpch var.pakka'Der.ipà'ka'1mamapa'ka'pipa'kaanipà'ka'1Student'i-p`a'-ka'vinEngTo consider or presume something as true usually without supporting facts.BolIti sa kaisipan nan sayay tawo nin siti a tutuo sa wana.FilAkalain.IloIpapan.Andi' ipa'ka' a duka' sa kapadan tawo ta kai mo tanda' no tutuo o kai.Do not assume that others are doing wrong since you do not know if it is true or not.Andi' nin mangipa'ka' nin duka' sa kapadan tawo.Don't presume evil of your fellowman.Syn clsbara'mistaken estimationwana sa nakemthoughtRel. toparsawanaccuse s/o of s/teccc10/16 DCC6,19; ecc05/20Team approvedActmangipa'ka'Perf.nangipa'ka'nipa'ka'Atl. is man'ipa'ka'kaipa'kaanka-'i-pa'-ka-'anptcpEngMeaning.BolKatarusan; say rabay nan sarita'nen nin sayay bagay.FilKahulugan; ibig sabihin.IloKatarusan; kayat nga saw'en.Say tutuon kaipa'kaan nan ado' sya panglalabi sa kapadan tawo.The true meaning of love is to love our fellowmen.Syn clskatarusan 2covenant partnerPendingmaipa'ka'Studentma-'i-pa'-k`a'vstEngWith respect to something, about.BolUsaren yayti sa pammarita' nin bagay-bagay bilang wadi' kapapa'sar, pigagawa' o papalaway para sa sayay bagay o tawo.FilTungkol.IloMaipapan.Si isturya na, maipa'ka' ya sa sayay babayin balo.His story is about a widow.Syn clsbana' sa 2concerningsùkat 2comprehendecc08/16Team approvedmangipa'ka'ma-ŋi-pa'-k`a'*Go toipà'ka'1vaEngpresume s/tFilPatungkol sa.IloMangipagarop.dccpaipa'ka'pa-'i-pa'-k`a'vacEngFor something to be done for a purpose.BolDiriksyon nin gaw'en o pag'irgwan nin bagay.IloPapanan.Ambo' tutuo nin mangibarita' sarban pangako' tan mamiilalon kasa paipa'ka' sa ministiryo ni Jesus.Telling promises that aren't true and giving hope that has nothing to do with the purpose of the ministry of Jesus.DCC8,23Pendingpangipa'ka'pa-ŋi-p`a'-ka'gerfmlEngThe speculation or surmising about something.BolSay iti sa nakem nan tawo a wana a siin a tutuo.FilMaghinuha; hinuhain; ipalagay.IloIpapan; ipagarup.Abaw in say pangipa'ka' ra kona.There is much speculation about her.Syn clsinapensuspect s/tmaparsawanaccuse s/o of s/tukumenjudge s/oDCC11,18PendingAtl. is mampangipa'ka'pangipa'kaanpa-ŋi-p`a'-ka-'angerrareEngThe process of reasoning or assuming something regarding something.BolSay wana sayay tawo kaisipan nan bukod.FilMagakala; akalain.IloIpapan; pangipapan; panangipapan.Say pangipa'kaan na konan tawo a na'kit san'ili ya.The assumptions he is making regarding the person show that he is a stranger.Syn clswana sa nakemthoughtDCC11,18PendingPerf.nangipa'kaanpangngipa'ka'paŋ-ŋi-pa'-ka'gerEngAn estimation or assumption.IloPangiistima.Main nin manngilinen moyo layin awro, bulan, tyimpo, tan taon sa pangngipa'ka' moyo a mag'in kamon mapteg sa pangingikit nan Dios bana' sa sain!You are observing/fasting days, months, seasons, and years which in your estimation will make you righteous in the sight of God because of doing those!Pendingmamapa'ka'ma-ma-pa'-ka'vaPendingpama'kaanpa-m`a'-ka-'`angerrareEngTo make an estimation or conjecture.BolNo adti ipataros a pag'irgwan o isturyawen.FilPatungkulan.IloPagkunaan.Ani a pama'kaan sain say man'isturyawen mo, Juan, konan byay nan kaaway mo?What is the assumption for what you are going on about in the life of your enemy, Juan?DCC9,23PendingPerf.nama'kaanpipa'kaanpi-pa'-ka-'`annEngThe comparative significance or essence of something.BolSi rabay nan man'ibarita' o diriksyon nan man'ibarita'.FilKabuluhan.IloAnag.Pinasyan palaway nin nibarita' ko komoyo a maipa'ka' sa pipa'kaan nin patiti na ni Jesu-Cristo sa kudos.What I told you about the significance of the death of Christ on the cross is very clear.Syn clskaalagawanvaluablenesskwinta 1significanceDCC12,18Pending
pa'kitp`a'-kitStudentPuon:ki'kit*ekit1vacEngTo show something so as to be noticed.BolPaipadar o paipatnag yay sayay tawo ta pigaw nin maasikaso o masita ya.FilMagpakita.IloAgpakita.Pa'kit ya komi no main nin iparayo na.He shows off to us what he has to boast about.Antadyan 2Syn clspasirayoecc04/16; voe3/21Team approved2vacFilEngTo disclose something to someone or have someone or something examined.BolIpadar a kadiryan sa pangngikit nan sayay tawo o tutawo.FilMagpatingin.IloAgpakita.Kai ya nin pa'kit sa si'numan si Noynoy no mamilang yan kwarta na.Noynoy doesn't disclose himself to anyone when he counts his money.AntumadiSyn clspaduktorRC89; ecc04/16Team approvedPerf.pina'kitDer.ipa'kitmama'kitpa'kitanipa'kitStudent'i-p`a'-kitvinEngTo have something be seen by someone.BolIpadar yay sayay bagay sa adapan nin tawo o raruman pinarsa.FilIpakita.IloIpakita.Ipa'kit mo pa komi a kaungan mon magdruwing.Please show to us how good you are at drawing.Mangipa'kit kamo pa kongko nin kwartan plata.Please show me a coin.Antiyadi 1hide s/t friyatorstore for safekeepingSyn clsipadarreveal s/tipaliwa' 1stage a showipatnagdemonstrateiritratogive a picture ofRel. toipakana'display character of s/tecc10/16; ecc12/16 jcd05/17Team approvedActmangipa'kitPerf.nipa'kitAtl. is man'ipa'kitipa'ki-pa'kit'i-pa'-ki-pa'-kitvinEngTo showing various things.FilIpaki-pakita.IloIpakipakita.Ibari-barita' mo konran tutawo a nika'kit mo kongko sawanin tan say ipa'ki-pa'kit ko et li' komo.Tell around to the people that which you saw from me today and that which I will show you further later.PendingPerf.nipa'ki-pa'kitAtl. is man'ipa'ki-pa'kitipapa'kit'i-pa-pa'-kitvinEngTo have someone show something.IloIpapakita.Kanya' nin man'ipa'kit na nga'min kongko a man-gaw'en na tan main et li' nin gawa' nin ipapa'kit na kongko nin mas makapaka'ngap et dyan say ginwa' ko, ket peteg a maka'ngap kamo li'.Therefore he is showing every single thing to me that he is doing and there are still more works that he will cause me to show that will still be much more amazing than what I have done, and so it is certainly true that you will be amazed.Pendingmaipa'kitStudentma-'i-pa'-k`itvstEngTo be able to show or demonstrate something to someone.BolMaipadar o maipaingar yay sayay bagay.FilMaipakita.IloMaipakita.Rabay nan anak nin maipa'kit a druwing na kona ni tatay na.The child wants to be able to show his drawing to his father.Syn clsipaingarmotivate w/ s/tmaibiable to givemaipadarbe revealedDCC2,19; ecc03/22Team approvedPerf.naipa'kitmangipa'kitma-ŋi-pa'-k`it*Go toipa'kitvaEngshow s/t to s/oFilMagpakita.IloAgipakita.Syn clsmagprisintapresentDCC8,22Perf.nangipa'kitpangipa'kitStudentpa-ŋi-p`a'-kitgerEngThe process of displaying something.BolPangipadar nin bagay pigaw ma'kit o matandaan o pammi nin asikaso sa tawo.FilPagpapakita.IloIpakita.No mabistay pangipa'kit seseg mag'adal ket maririket saray mampag'adal.When the diligence of study is well displayed those teaching are pleased.Syn clsiparayoshow offpangiyadappresenting before s/oprisintasyonpresentationRC89; DCC11,18; DCC11,20; voe03/22 DCC11,23Pending1+pangingipa'kitnipangipa'kitni-pa-ŋi-pa'-kitvEngTo make visible.IloPinangipakita.Sa nipangipa'kit nan saytin kamaungan na, ket man'iyakay natamo nin gurutan tamoynay pagkakabyay nin subag sa no ani a rabay na tan say duka' a man'apesen ran saray ambo' nin mammemper kona.In showing this goodness of his, he is teaching us to turn back from the act of living that is against what his will is and from the evil which the non believers desire are plotting.Pendingnipa'kitanni-pa'-ki-tanvlEngTo shown something to someone.IloNagpinnakitaan.Ket sawanin, sin sinmubli' yaynan mabyay si Jesus sin masakbay et konan sitaw nin awron Linggo, kona ni Maria a taga Magdala nin namalakwanan nan pito ran uispiriton duka' a nu'nan nipa'kitan na.And now, when Jesus returned to life early that Sunday, he appeared first to Maria Magdalena from whom he drove out seven demons.Pendingpaipa'kitStudentp`a-'i-p`a'-kitvacfmlEngTo have something to be made visible or appear.BolGagarawnen nin lumwa', o paipadar pigaw matandaan o masita raya nin raruman tawo.FilMagpakita.IloAgpakita.Kai ya paipa'kit no miikap sara nin taybu-taybong.He does not show himself when they play hide and seek.Syn clspaipadarhave displayedDCC10,18; voe05/24PendingPerf.pinaipa'kitmama'kitma-m`a'-kit*Go topa'kitanvaEngmade visibleIloMangipakita.DCC5,22Perf.nama'kit1+mama'ki-pa'kitpama'kitpa-ma'-k`itgerEngThe process of showing something.BolPrusiso no pa'no nin ipadar o ipa'kit a gawa' o raruman bagay.IloPaparang.DCC9,23Pendingpamma'kitpam-ma'-k`itgerEngThe process of showing something or a sign of something.BolGawa' nin ipadar a sayan bagay o saya nin gawa' sa raruman tawo pigaw matandaan ya.FilPagpapakita.IloPangipakita.Saya et, pinili' ya nin dudupong nin mammemper iti nin kalamo' mi sa pagbibyahi mi leleg a man'asikaswen mi ti nin pangungulikta nin pakairaywan nan Catawan tan pamma'kit mi nin ruros nin nakem min tumulong.One more thing, he was chosen by the assemblies of believers here to be our companion on our journeys while we give attention to this act of collecting which brings praise to the Divine and act of showing our willingness of heart to help.voe04/23 ; DCC10,23Pendingpa'kitanStudentpa'-ki-t`anvacEngTo show something to someone.BolLiwaan nin sayan bagay o gawa' pinggat ma'kit ran raruma nin tawo.FilPakitaan.IloPakitaan.Pa'kitan mosara nin mabistan ugali'.Let your good behaviors be seen.Mama'kit akon pruyikto ko sa adapan nan maistro ko.I will show my project to my teacher.Syn clsipadarreveal s/tliwaango out fr s/pDCC10,18; DCC10,20; voe9/21PendingActmama'kit
pa'kitanpa'-ki-t`anStudentPuon:pa'kit*ekitvacEngTo show something to someone.BolLiwaan nin sayan bagay o gawa' pinggat ma'kit ran raruma nin tawo.FilPakitaan.IloPakitaan.Pa'kitan mosara nin mabistan ugali'.Let your good behaviors be seen.Mama'kit akon pruyikto ko sa adapan nan maistro ko.I will show my project to my teacher.Syn clsipadarliwaanDCC10,18; DCC10,20; voe9/21PendingActmama'kit
pa'legpa'-l`ɘgStudentnEngA net or snare that is set for catching fish and animals.BolBagay nin nisadya' pigaw ipanakep nin kuna' o raruma et nin ayep sa luta' tan sa raranom.FilLatag.IloPakat.Pa'leg nin nasa a paningkapan ran tawo sa rigrig baybay.People are making a living by placing a fish trap at the edge of the sea.SpecpasabingRelkal'otla'wanDCC10,18; voe9/21PendingDer.ipa'legmama'legpa'leganipa'leg'i-pa'-lɘgvinEngPut a net into position to catch fish or trap birds and animals.BolPangipa'deng konan pasabing sa sayay lugar sa taaw pigaw abaw a kuna' a makalap na.FilNagtatayo ng baklad.IloAgipaleg.Ipa'leg moyoy taba' moyo ta pigaw abaw a makalap kuna'.Cast your nets so that you can get many fish.Mangipa'leg kamin pasabing sa danin Pisalayan. We will put out the nets for the fish coral close to the nesting area.Syn clsikatkatcast a netipakat 1place for useipakat 1.1cast netkatkatcasting fishing netpanakepcapturing s/tsiribando craftilyPendingActmangipa'legPerf.nipa'legmangipa'legma-ŋi-pa'-lɘg*Go toipa'legvaEngput out a netFilNagtatayo ng baklad.IloAgipaleg.dccAtl. is ampangipa'legmama'legma-m`a'-lɘgvaEngmake a snareIloMangipakat.DCC5,22pa'leganpa'-lɘ-g`anvaEngTo make or place a snare to capture something.BolMangipa'deng o mangika' nin sayan bagay sa sayan lugar nin magwa' pangalapan nin ikabyay.FilLagyan ng bitag.IloPakaten.Mama'leg yan pasabing si Juan sa taaw.Juan put up a fish corral snare in the sea.Syn clsdakpento capture s/tSpecla'wanen 1snare s/tpasabingan 1trap fishDCC8,23PendingActmama'legmapa'leganma-p`a'-lɘ-g`anvstEngFor a snare to be placed for something.BolMakwan nin raruman bagay nin magwa' ipa'leg.IloMapa-legan.Pending
pa'leganpa'-lɘ-g`anPuon:pa'legvaEngTo make or place a snare to capture something.BolMangipa'deng o mangika' nin sayan bagay sa sayan lugar nin magwa' pangalapan nin ikabyay.FilLagyan ng bitag.IloPakaten.Mama'leg yan pasabing si Juan sa taaw.Juan put up a fish corral snare in the sea.Syn clsdakpenSpecla'wanen 1pasabingan 1DCC8,23PendingActmama'legDer.mapa'leganmapa'leganma-p`a'-lɘ-g`anvstEngFor a snare to be placed for something.BolMakwan nin raruman bagay nin magwa' ipa'leg.IloMapa-legan.Pending
pa'lekpa'-l`ɘkStudentPuon:elekvaEngTo sleep in a certain manner.BolGawa' nin ipreng a mata nin painawa nin magwa' nin ida' o tekre'.FilPagtulogIloPanagturog.Bana' sa pa'lek ra nin lukob nin a'nak kanya' sara miduman nin mampangimrek. Because of the way the children are sleeping face down, they are all similarly snoring.Syn clsyepyepRel. totaynepenecc08/22Team approvedAtl. is ampa'lekmampa'lekCmpdaysing pa'lekDer.pa'lekanpa'lekanpa'-lɘ-k`annEngThe sleeping area.BolLugar no adti nin painawa no yabi o nin adti nin ma'lek.FilTulugan.IloPagturugan.Main nin pa'lekan midtaw sa trabaho.There is a sleeping area for us at work.DCC10,18; DCC8,23Pending
pa'lekanpa'-lɘ-k`anPuon:pa'lekeleknEngThe sleeping area.BolLugar no adti nin painawa no yabi o nin adti nin ma'lek.FilTulugan.IloPagturugan.Main nin pa'lekan midtaw sa trabaho.There is a sleeping area for us at work.DCC10,18; DCC8,23Pending
pa'lemp`a'-lɘmStudent1adjEngFor fruit to be ripened in storage, usually in a box.BolPinaluto' nin prutas a maata' sa sayan lugar o pangwan.FilPahinog.IloPaluom.Say pa'lem kon batag dandani ana lumuto'.My stored bananas are almost ripe.Syn clsatorjcd05/17Pending2nfigEngA festering grudge.BolSakit nakem anan na'teng a man'iyatur-ator kai nin man'ibarita' o ipar'eb.FilKimkim.IloInpen.Niyakis na tana a pa'lem nan sakit nakem.His festering bad feelings are basically what is making him cry.DCC4,20; voe3/21PendingGrefalemDer.ipa'lemmama'lemmipa'lemanpa'lemanipa'lem'i-pa'-lɘmvinEngTo store something for ripening such as fruit in a box.FilIpahinog.IloIpa-lem.PendingPerf.nipa'lemmama'lemma-ma'-lɘm*Go topa'lemanvaEngcarry a grudgeIloMangipa-lem.dccmipa'lemanmi-pa'-lɘ-manvrEngTo carry grudges against one another.FilMay gusot sa isat isa.IloAgimpenan.Pendingpa'lemanpa'-lɘ-m`anva1rareEngTo hide festering grudges in one's mind and look for revenge.BolSakit nakem o sager nin kai maibalikas o maibarita' konan tawon sakitan nin nakem.FilMaghihiganti.Andi' ka mama'lem duka' a kaisipan sa nakem mo.Don't keep evil festering thoughts in your mind.Kai kata pa'leman nin sakit nakem ta busat kata.Don't let you bad feelings fester for you are brothers.Syn clsigagaemhold a grudgemairodresentfulpagsisintirgrudgePending2rareEngTo store or keep something like unripe bananas or mangoes somewhere such as in a box or basket until ripe.BolMamaluto' nin maata' a bungan kayo nin iyator tan tambakan bulong madri-kakaw o ipunggos sa plastik o bagay nin mami nin amot pigaw sumilyaw o lumuto'.Filpahinugin; Magpahinog; pahinugin.Iloagpaluom, ipaluom; Paluomen; agpaluom.Mama'lem kan batag.Store the bananas for ripening.Pa'leman kata li' nin sayan buley nin batag pigaw mabyan mosaray bubsat mo.Let's you and I ripen up a banana bunch so that you can give them to your siblings.PendingActmama'lem
pa'lemanpa'-lɘ-m`anPuon:pa'lem1varareEngTo hide festering grudges in one's mind and look for revenge.BolSakit nakem o sager nin kai maibalikas o maibarita' konan tawon sakitan nin nakem.FilMaghihiganti.Andi' ka mama'lem duka' a kaisipan sa nakem mo.Don't keep evil festering thoughts in your mind.Kai kata pa'leman nin sakit nakem ta busat kata.Don't let you bad feelings fester for you are brothers.Syn clsigagaemmairodpagsisintirPending2varareEngTo store or keep something like unripe bananas or mangoes somewhere such as in a box or basket until ripe.BolMamaluto' nin maata' a bungan kayo nin iyator tan tambakan bulong madri-kakaw o ipunggos sa plastik o bagay nin mami nin amot pigaw sumilyaw o lumuto'.Filpahinugin; Magpahinog; pahinugin.Iloagpaluom, ipaluom; Paluomen; agpaluom.Mama'lem kan batag.Store the bananas for ripening.Pa'leman kata li' nin sayan buley nin batag pigaw mabyan mosaray bubsat mo.Let's you and I ripen up a banana bunch so that you can give them to your siblings.PendingActmama'lem
pa'minenpa'-mi-n`ɘnPuon:ma'minvorareEngTo have something placed in a container.BolGaw'en nin lumbot o ma'min a raruman bagay sa pangwan o pangisulutan.IloPaanayen.Pa'minen mo a gulpin aysing mo sa bag mo no magbyahi ka sa Manila.Put your massive amount of clothes in a bag when you travel to Manila.DCC8,23Pending