Browse Carapana


c


caacu nʉgõãrel.esp.izquierda¡Tame! ato caacu nʉgõã pʉame ácàja.¡Oiga, vete la izquierda!antcariape nʉgõã
caacʉs.v.m., f.papá, mamáCaacʉ ãcʉ̃mi wiipʉ.Creo que mi papá está en la casa.La forma vocativa; si está poseído, cambia a pacʉ o paco como yʉ pacʉ (mi papá) o marĩ paco (nuestra mamá).vea. pacʉ
caapeainan., f.o.l.ojoYʉ caapeapʉ yucʉacã etaya.Tengo una astilla en mi ojo.
caapeaojo
caataan.pavo de monte, pavo coloradoCaacʉ caatare cʉ̃ petuyupi wesepʉ.Aparentemente papá disparó y mató un pavo de monte en la chagra.vea. wãtĩ macʉ̃
caatapavo de monte, pavo colorado
wãtĩ macʉ̃, caatapavo de monte, coconuco (reg.)
caatʉricas.v.inan.carro, vehículoBairo caatʉrica jʉ̃gori ti macãrẽ etayuparã.Dicen que llegaron a esa ciudad en carro.vea. atʉrique
caãcʉ̃s.v.m., f.ser (masculino, femenino)Cariape caãcʉ̃ ãnirĩ caroaro tʉ̃goñañupʉ̃ José.Siendo una persona justa, José pensó correctamente.vea. ãnajẽ
caãnijʉ̃goripaʉ(pʉa)s.v.inan.(desde el) principioCaãnijʉ̃goripaʉpʉa nipetiro camasã ĩñajʉ̃gocoasupa ati yepa ati ʉmʉrecóo, caãno cãrõ Dios cʉ̃ caqũẽnorĩqũẽrẽ.Desde el principio todos han visto toda la creación que Dios ha hecho.vea. cawãmapaʉ
caãnijʉ̃goro1s.v.inan.primeroAto caãnijʉ̃goro niña.Esto es el primero.2adv.Caãnijʉ̃goro atore bairo cʉ̃ yʉ jĩniñagʉ.Primero voy a preguntarle así.
caãnimajũrĩ wãmes.v.inan.importanteBairi cʉ̃ yʉ quetibʉjʉgʉ atie queti caãnimajũrĩ wãme.Es importante el mensaje que les explicó.
cabueis.v.m., f.1discípulo, discípula; estudiante (masculino, femenino)Cʉ̃ cabuerã roro majũ awajawã cʉ̃ camano.Sus estudiantes gritaron mucho cuando él no estaba presente.2profesor, profesora“Cabueire cʉ̃ mʉ piiwa,” ĩwĩ Carlo macʉ̃.“Llame al profesor,” dijo el hijo de Carlos.vea. cajʉ̃gobueibuerique
cabusuripaʉs.v.inan.madrugadaCabusuripaʉ wãcãrõ bero, riapʉ usayuparã camasã.Al despertar de madrugada, la gente se fue a bañarse al caño.
cabʉcʉs.v.m., f.anciano, ancianaCabʉcʉ niñami Migue.Miguel es un anciano.vea. bʉcʉarique
cabʉsʉrijes.v.inan.idioma, lenguaMʉ cabʉsʉrije cʉ̃ã Brazil macããna na cabʉsʉrore bairo mʉ bʉsʉya.Por su idioma también, sabemos que era de Brazil.vea. bʉsʉrique
caipitiri rupas.v.inan.dulce redondo
caipitirijedulces
caipitirijes.v.inan., f.n.esp.dulces“¡Otieticõãña, macʉ̃! Caipitirije mʉ yʉ jogʉ,” ĩwĩ capacʉ cʉ̃ macʉ̃rẽ.El padre dijo a su hijo, “¡No llores, hijo mío! Voy a darte dulces.”caipitiri rupa, un dulce redondo.vea. ipitirije
caĩtopais.v.m., f.engañador, engañadoraCaĩtopai niñami to macããcʉ̃ Carlo cawãmecʉcʉ.El hombre que vive por allá se llama Carlos y es un engañador.vea. ĩtorique
cajʉ̃gobueis.v.m., f.profesor, profesoraCajʉ̃gobuei niñami marĩ yaʉ Pedro cawãmecʉcʉ.Nuestro pariente Pedro es un profesor.vea. cabueibuerique
cajʉ̃goye1esp. rel.delante, antesCajʉ̃goye ati maa cañesẽãrĩ majã ájʉ̃gowĩ Carlo.Carlos se fue delante de los que paseaban por este camino.2adv.primeramente, antes (temporal)Cajʉ̃goye, wese quetíyupʉ yʉ pacʉ ãnacʉ̃.Dicen que primeramente mi papá, quien ya está muerto, tumbó una chagra.
camasãs.v.pl.gente (en general)Ati ʉmʉrecóo macããna camasã ñuenama.Me parece que la gente que vive en este mundo no es buena.
camasocʉ1co s.v.m., f.persona (masculina, femenina)2s.v.pl.hombre indígena, mujer indígenaYaia pʉame camasãrẽ roro majũ na ásuparã tirʉ̃mʉpʉre.Dicen que los extranjeros maltrataron mucho a los indígenas en el tiempo pasado.vea. masãrĩqũẽ
camasocʉhombre indígena
canuʉs.v.m., f.mascota (masculina, femenina)Capaarã nimama Carlo yarã cʉ̃ canurã; cõñañijate.Carlos tiene muchas mascotas; cuéntalas.vea. nurĩqũẽ
cañiis.v.m., f.1negro, negra (ser animado)Macanʉcʉ̃pʉre yai canii nimami.El tigre negro vive en la selva.2negro, negra (persona de la raza negro)Cañii ãmi Mitú macããcʉ̃ cariacoatacʉ.El hombre de Mitú recién muerto era Negro.vea. ñiirĩjẽ
cañuecʉs.v.m., f.feo, fea (ser animado)sincaróʉ
cañuetos.v.inan.malo, mala (cosa inanimada)antcañurõvea. carorijecaróʉñuetajerorije
cañurõs.v.inan.bueno, buena (cosa inanimada)antcañuetovea. cañuʉcaroacaroàñurĩjẽ