OChin alphabet 15-nakthe 15th Chin alphabet;15 khuh miauh Chin salung;oO
Lai ca rak tuahsaktu cun “aw” aw ih ‘aw tawi’ (short vowel sound) a suahnak pohpoh ah “o” hman ding tiin a rak tuah a si hmang. Cumi thlun cun 1982 tiang a rak feh vivo. Chin (Falam) ca cu ‘aw suah’ thlunih tuahsak mi ca a si ih cafang (alphabet) pakhat cio in ‘aw suah’ (sound packet) pakhat lawng a nei cio ti a si. Cuti a si ahcun, “a cu a, aw cu aw, o cu o” a si ruangah, cafang kawm tikah, ṭawngfang (word) pakhat sungih a khui cafang (alphabet) pahnih karlakah um khal sehla, anmai “aw” neih mi kha an hlăwn thei lo. Cu lawng si loin awphei (vowel) pakhat hin “aw tawi, aw sau, aw niam le aw sang” sinak a nei thluh ruangah “o cu aw” ih ‘aw tawi’ a si thei lo.
Falam ‘ngan ca’ (written language) in rak tuahsak laiah khan kan cafang (alphabet) hi ‘phonetic alphabet’ hmangin in rak tuahsak ruangah alphabet pakhat hin ‘aw suah’ (sound packet) pakhat lawng a nei ih, ‘kan van a ṭha’ ti ringring mi a si. Cuiruangah, kan calai hi vun zir tikah le zirh tikah a awl zet tiin kan lung a awi zet.
Mirang ca ah cun alphabet
/o/ hin aw suah (sound packet) 4 a nei.
[ɒ] Lot, lost, spot
[ɒu] note, phone, coat
[ɔ:] more, cord, claw
[ɔi] boy, coin, joint
(source: Collins Cobuild English Language Dictionary, first published 1987, pp xii)
Asinan, Falam ca ah cun alphabet /o/ awsuah cu [ou]/[au] a si ih, a dang a um thei lo. Simdan dang deuhin vun sim sehla; Falam aw (sound) [ou]/[au] hminsinnak ah ‘phonetic alphabet’ /o/ in rak bunsak. Falam awluan (phonology) ah cun IPA ih /o/ ‘aw’ a si mi [o] (Kawl ṭawng ih [အို]) hi kan nei lo ih, [ou] lole [au] tiin aw kan suahter. Falam ca a rak tuahtu hmaisa khal in alphabet /o/ aw cu [ou]/[au] tiih ‘aw’ suakter dingin in rak tuahsak a si hmang ding. Cuiruangah, alphabet /o/ aw cu, cafang kawm tikah, a khui tawk hmunah khal va um hman sehla, [ou]/[au] aw thotho a suah a ṭul. ‘Lo’ cu [lou]/[lau] tiih a aw ‘suahter’ ding a si bangin ‘Lo’ cu [lɔ:] tiih a aw suahter lo ding a si fawn. Hngetkhoh cu [hngetkhouh]/[hngetkhauh] tiin ‘aw’ kan suahter ih [hngetkhɔh] tiin kan siar dah lo. ‘Bok’ aw suah cu [bouk] a si ih, [bɔ:k] tiih ‘aw’ suahter a ngah lo. [bouk] aw cu a suak thei ko nan kan ṭawng ah cun san (meaning) a nei lo. Ṭong aw suah cu [ṭoung]/[ṭaung] a si ih, [ṭɔ:ng] tiih aw suahter a ngah lo; [ṭoung]/[ṭaung] aw cu a suak thei ko nan kan ṭawng ah cun san (meaning) a nei lo lala. Hi tawkih a ‘ngah lo’ ti tikah alphabet /o/ aw hi [ou]/[au] a si ruangah a si. IPA ih a um rori mi [ɔ:] (Kawl ṭawng in [ေအါ=ဩ]) aw hminsinnak dingah alphabet kan rak nei lo. Asinan, [ɔ:] aw cu kan hman bik mi a si fawn. A hminsinnak alphabet hrangah /a+w/ hi kan rak hmang. Law cu [lɔ:] tiin, caw cu [cɔ:] tiin, khawpi cu [khɔ:pi] tiin, khawm cu [khɔ:m] tiin, le bawk cu [bɔ:k] tiin aw kan suahter a si. Hi tawkah hin awsuah [ɔ:] aiah [ou]/[au] hman a ngah lo.
Kan ṭawng ah cun alphabet /o/ hi vowel tling ngai a si lo tiin ṭawng lam mithiam Dr Connie Champeon cun a ti; dipthong lole glide a si sawn a ti. Cun, /a+w/, alphabet 2 kawm /aw/ hi a awsuah [ɔ:] a si ruangah alphabet /aw/ ih cohlan a ngah a ti fawn. Cu lawng si loin /n+g/ alphabet kawm /ng/ khal hi a aw suak cu [ŋ] a siih alphabet ih cohlan theih a si a ti. Hihi IPA thawn a kalhaw lo a ti fawn.
Mirang Ṭawng hi cu ‘tonal language’ ti mi, ‘thluk nei ṭawng’ a si lo. Ti duhsan cu, ṭawngfang pakhat hi ‘a thluk’ lole a ‘aw suak’ dangter deuh hman sehla, a san a dang thei cuang lo, ti a si. Ṭhimnak ah: ‘sit’ ṭawngfang hi ‘aw sang, aw niam, ‘aw sau, aw tawi’ tiin ‘thluk tawn ciamco hman nungla ‘san’ dang a nei thei cuang lo. Cuiruangah, Mirang ṭawng cu a ‘aw thluk’ dik loin a siar-awk khalle a ngaitu (listener) in ‘ziang ti’ a thei lo ding nan, ‘a san’ dangin a rak theipalh thei lo ding. Mirang ca siartu in ‘aw thluk’ dik loin a siar ahcun ‘Mirang ṭawng a ṭha lo, a kim lo’ ti loin ‘Mirang
Ṭawng zir bet ka ṭul’ ti a si sawn ṭheu. Hihi a tlangpithu a si ih, cafang kăwm (spelling) bangaw ih ‘aw suah’ dangdang nei le san dangdang nei cu a um ko nan ‘aw thluk (tone)’ danglam cu an si lo. Ṭhimnak ah: ‘Minute /minit/’ tiih siar le tikcucan relnak a si; /mainut/ tiih siar le ‘small’ ti a si lala. Hinah hin a ‘aw thluk (tone)’ si loin a ‘aw suak (sound)’ a dang lawlaw a si.
Chin ṭawng:
Chin Ṭawng hi cu ‘tonal language’ ti mi, ‘thluk nei ṭawng’ a si. Cuiruangah, ‘awsuah’ pakhat hin ‘a thluk’ dan ih thuthuin ‘san’ dangdang a nei thei. Chin Ṭawng hi Mirang cafang (English alphabet) hminsinnak zuk (symbol) hmangin rak tuah mi a si ih, Broad System hman a si fawn. Cuiruangah, Chin ṭawng peng (dialect) a phunphun hin ‘aw thluk’ hminsinnak thuhla ah harsatnak neih a si cio a bang. A context ihsin zoh sehla siar sual a har, Chin ca tampi a siar-awk hrih lo ruangah siar sualnak san a si, ‘aw thluk’ dik loih a siartu cun ‘Chin Ṭawng zirbet’ a ṭulsam sawn a si. Kawl ca hi ‘narrow system’ in an tuah ih a Kawl lala khal in, ca siar dah lo cun, ‘aw thluk’ dikin a siar thei cuang hlei lo, tiin a phunphunin hnemawk le thapekawk a si ṭheu. Sihmansehla, mi tampi in ‘aw thluk hminsinnak’ tuah sehla tiin ruahnak a buraw ṭheu.
pa (hringtu mipa); pā (a pā, a nū si lo); pâ (ei ṭha thil, sah lo).
ke (kung); kē (fehnak hrang taksa); kêkê (lau hmel pû);
pi (mai nu, pa ih nu); pī (tuahtlang eg. Rualpī); pî (tum, nasa);
lo (nakah); lō (nakah); ló (buh cinnak ram)
pu (mai nu, pa ih pa); pū (pangang ril=silk); pû (ngawi, kŭn);
law (eg feh law); lāw(eg ka duh lāwlāw); lâw (taima);
A, AW, B, C, D, E, F, H, I, K, L, M, N, NG, O....
Lai ca rak tuahsaktu cun “aw” aw ih ‘aw tawi’ (short vowel sound) a suahnak pohpoh ah “o” hman ding tiin a rak tuah a si hmang. Cumi thlun cun 1982 tiang a rak feh vivo. Chin (Falam) ca cu ‘aw suah’ thlunih tuahsak mi ca a si ih cafang (alphabet) pakhat cio in ‘aw suah’ (sound packet) pakhat lawng a nei cio ti a si. Cuti a si ahcun, “a cu a, aw cu aw, o cu o” a si ruangah, cafang kawm tikah, ṭawngfang (word) pakhat sungih a khui cafang (alphabet) pahnih karlakah um khal sehla, anmai “aw” neih mi kha an hlăwn thei lo. Cu lawng si loin awphei (vowel) pakhat hin “aw tawi, aw sau, aw niam le aw sang” sinak a nei thluh ruangah “o cu aw” ih ‘aw tawi’ a si thei lo.
Falam ‘ngan ca’ (written language) in rak tuahsak laiah khan kan cafang (alphabet) hi ‘phonetic alphabet’ hmangin in rak tuahsak ruangah alphabet pakhat hin ‘aw suah’ (sound packet) pakhat lawng a nei ih, ‘kan van a ṭha’ ti ringring mi a si. Cuiruangah, kan calai hi vun zir tikah le zirh tikah a awl zet tiin kan lung a awi zet.
Mirang ca ah cun alphabet
/o/ hin aw suah (sound packet) 4 a nei.
[ɒ] Lot, lost, spot
[ɒu] note, phone, coat
[ɔ:] more, cord, claw
[ɔi] boy, coin, joint
(source: Collins Cobuild English Language Dictionary, first published 1987, pp xii)
Asinan, Falam ca ah cun alphabet /o/ awsuah cu [ou]/[au] a si ih, a dang a um thei lo. Simdan dang deuhin vun sim sehla; Falam aw (sound) [ou]/[au] hminsinnak ah ‘phonetic alphabet’ /o/ in rak bunsak. Falam awluan (phonology) ah cun IPA ih /o/ ‘aw’ a si mi [o] (Kawl ṭawng ih [အို]) hi kan nei lo ih, [ou] lole [au] tiin aw kan suahter. Falam ca a rak tuahtu hmaisa khal in alphabet /o/ aw cu [ou]/[au] tiih ‘aw’ suakter dingin in rak tuahsak a si hmang ding. Cuiruangah, alphabet /o/ aw cu, cafang kawm tikah, a khui tawk hmunah khal va um hman sehla, [ou]/[au] aw thotho a suah a ṭul. ‘Lo’ cu [lou]/[lau] tiih a aw ‘suahter’ ding a si bangin ‘Lo’ cu [lɔ:] tiih a aw suahter lo ding a si fawn. Hngetkhoh cu [hngetkhouh]/[hngetkhauh] tiin ‘aw’ kan suahter ih [hngetkhɔh] tiin kan siar dah lo. ‘Bok’ aw suah cu [bouk] a si ih, [bɔ:k] tiih ‘aw’ suahter a ngah lo. [bouk] aw cu a suak thei ko nan kan ṭawng ah cun san (meaning) a nei lo. Ṭong aw suah cu [ṭoung]/[ṭaung] a si ih, [ṭɔ:ng] tiih aw suahter a ngah lo; [ṭoung]/[ṭaung] aw cu a suak thei ko nan kan ṭawng ah cun san (meaning) a nei lo lala. Hi tawkih a ‘ngah lo’ ti tikah alphabet /o/ aw hi [ou]/[au] a si ruangah a si. IPA ih a um rori mi [ɔ:] (Kawl ṭawng in [ေအါ=ဩ]) aw hminsinnak dingah alphabet kan rak nei lo. Asinan, [ɔ:] aw cu kan hman bik mi a si fawn. A hminsinnak alphabet hrangah /a+w/ hi kan rak hmang. Law cu [lɔ:] tiin, caw cu [cɔ:] tiin, khawpi cu [khɔ:pi] tiin, khawm cu [khɔ:m] tiin, le bawk cu [bɔ:k] tiin aw kan suahter a si. Hi tawkah hin awsuah [ɔ:] aiah [ou]/[au] hman a ngah lo.
Kan ṭawng ah cun alphabet /o/ hi vowel tling ngai a si lo tiin ṭawng lam mithiam Dr Connie Champeon cun a ti; dipthong lole glide a si sawn a ti. Cun, /a+w/, alphabet 2 kawm /aw/ hi a awsuah [ɔ:] a si ruangah alphabet /aw/ ih cohlan a ngah a ti fawn. Cu lawng si loin /n+g/ alphabet kawm /ng/ khal hi a aw suak cu [ŋ] a siih alphabet ih cohlan theih a si a ti. Hihi IPA thawn a kalhaw lo a ti fawn.
Mirang Ṭawng hi cu ‘tonal language’ ti mi, ‘thluk nei ṭawng’ a si lo. Ti duhsan cu, ṭawngfang pakhat hi ‘a thluk’ lole a ‘aw suak’ dangter deuh hman sehla, a san a dang thei cuang lo, ti a si. Ṭhimnak ah: ‘sit’ ṭawngfang hi ‘aw sang, aw niam, ‘aw sau, aw tawi’ tiin ‘thluk tawn ciamco hman nungla ‘san’ dang a nei thei cuang lo. Cuiruangah, Mirang ṭawng cu a ‘aw thluk’ dik loin a siar-awk khalle a ngaitu (listener) in ‘ziang ti’ a thei lo ding nan, ‘a san’ dangin a rak theipalh thei lo ding. Mirang ca siartu in ‘aw thluk’ dik loin a siar ahcun ‘Mirang ṭawng a ṭha lo, a kim lo’ ti loin ‘Mirang
Ṭawng zir bet ka ṭul’ ti a si sawn ṭheu. Hihi a tlangpithu a si ih, cafang kăwm (spelling) bangaw ih ‘aw suah’ dangdang nei le san dangdang nei cu a um ko nan ‘aw thluk (tone)’ danglam cu an si lo. Ṭhimnak ah: ‘Minute /minit/’ tiih siar le tikcucan relnak a si; /mainut/ tiih siar le ‘small’ ti a si lala. Hinah hin a ‘aw thluk (tone)’ si loin a ‘aw suak (sound)’ a dang lawlaw a si.
Chin ṭawng:
Chin Ṭawng hi cu ‘tonal language’ ti mi, ‘thluk nei ṭawng’ a si. Cuiruangah, ‘awsuah’ pakhat hin ‘a thluk’ dan ih thuthuin ‘san’ dangdang a nei thei. Chin Ṭawng hi Mirang cafang (English alphabet) hminsinnak zuk (symbol) hmangin rak tuah mi a si ih, Broad System hman a si fawn. Cuiruangah, Chin ṭawng peng (dialect) a phunphun hin ‘aw thluk’ hminsinnak thuhla ah harsatnak neih a si cio a bang. A context ihsin zoh sehla siar sual a har, Chin ca tampi a siar-awk hrih lo ruangah siar sualnak san a si, ‘aw thluk’ dik loih a siartu cun ‘Chin Ṭawng zirbet’ a ṭulsam sawn a si. Kawl ca hi ‘narrow system’ in an tuah ih a Kawl lala khal in, ca siar dah lo cun, ‘aw thluk’ dikin a siar thei cuang hlei lo, tiin a phunphunin hnemawk le thapekawk a si ṭheu. Sihmansehla, mi tampi in ‘aw thluk hminsinnak’ tuah sehla tiin ruahnak a buraw ṭheu.
pa (hringtu mipa); pā (a pā, a nū si lo); pâ (ei ṭha thil, sah lo).
ke (kung); kē (fehnak hrang taksa); kêkê (lau hmel pû);
pi (mai nu, pa ih nu); pī (tuahtlang eg. Rualpī); pî (tum, nasa);
lo (nakah); lō (nakah); ló (buh cinnak ram)
pu (mai nu, pa ih pa); pū (pangang ril=silk); pû (ngawi, kŭn);
law (eg feh law); lāw(eg ka duh lāwlāw); lâw (taima);
A, AW, B, C, D, E, F, H, I, K, L, M, N, NG, O....
