Resultado de búsqueda de "ikemaka"

mairetagantsi 1vt. {imairetakeri} no hablar a alguien (por estar molesto/a). Ikisavakagaigara, gara iniairi, onti imairetakeri, impo inkantake irirori: “¿Tyarikatyo nokantakeri nanti imairenatake?” Cuando se pelean entre ellos, no se hablan sino que uno se queda callado, entonces el otro dice: “¿Qué cosa le he hecho para que no me hable?” 2vi. {imairetake} callarse, no decir nada. • Mayormente la forma intransitiva se usa en el imperativo para hacer callar a un niño que está llorando. Atsi mairetenityo, pikemakagarikari matsontsori. A ver, cállate, cuidado que el jaguar escucha (lit. que hagas escuchar el jaguar).

ikemaka V. kemagantsi.

ikemakagakari V. kemakagagantsi.

kemakagagantsi vtr. {ikemakagakari} avtr. criticarse cara a cara (lit. hacer escuchar). Imaguntevageigi novisariteni katonko, impogini ikisavakagaigaka irapimatsigenkaegitene ikemakagavakagaigakara, ovashi ishigageiganaa iaigaira kamatikya. Mi abuelo (y su familia) vivía allá río arriba por mucho tiempo, pero después se pelearon entre ellos y se criticaron cara a cara, así que él se fue escapando río abajo. bvtr. hacer oír sin intención dando como resultado consecuencias negativas. Kemisante, gara piraga, pikemakagarikari matsontsori ipokikari. Cállate, no llores o vas a hacer oír al jaguar, y de repente va a venir. V. kemagantsi1; -akag 4.8.1.6.

kemagantsi 1vt. {ikemakeri} avt. escuchar, oír, sentir; prestar atención; entender lo que se dice; entender o emplear un idioma. Antari nopokaira, nokemanakeri ige aiño ikovutake, aityororokari irishiteare, ariorokari ishinkitaka. Al venir por el camino escuché a mi hermano que estaba tocando flauta; seguramente tiene masato y tal vez esté mareado. bvt. sentir dolor. Isataakena gavintantatsirira, kantankicha tera nonkemero, tera onkatsite. El promotor de salud me puso una inyección, pero no sentí nada, no me dolió. 2vi. {ikemake} oír, prestar atención; asentir, hacer caso. Ikantaigavetaka: “Arione, gara pikentaigiri”, kantankicha aiño pashini terira inkeme, impo ikentakeri. Ellos decían: “Déjenlo, no lo flechen”, pero había uno que no hizo caso y lo flechó. 3vr. {ikemaka} avr. sentir. ¡Tatarikatyo gakeri koki iampatanake pasotaniro, itsagavetaa tera inkemaempa! ¡Qué tendrá mi tío que se le ha adormecido un costado, y aunque se lo toca, no siente nada! bvr. sentirse satisfecho/a; hartarse. Antari nosekataigakara, ikonogagarantaigaka tera inkemaigempa, teranika irogonketempanika ivatsa. Aquella vez que comimos, algunos no se sentían satisfechos, porque no había suficiente carne. V. niagantsi2.