Resultado de búsqueda de "itsa"

omititsa V. mitítsantsi.

megiriatsápini megiritsápini inan. esp. de planta. [‣ Algunos dicen que es parecida a la planta uncucha; otros que es una enredadera que sube a los árboles. Las hojas son muy resbalosas.]◊ Se recogen las hojas, se las cocinan y se da una cierta medida del líquido a los niños para aliviar la diarrea y hacerlos botar lombrices; se utilizan las raíces de la misma manera. V. mégiri, óani, otsa; -pini Apén. 1.

pitivitagantsi 1vt. {yapitivitakero} doblar (p.ej. papel, tela, soga). Opavetakena pirento ogamisate tera ogonketena, onti aguisetake. Maika choeni napitivitumatairo. Mi hermana me regaló su vestido, pero desgraciadamente no me quedó bien sino que estaba muy largo. Ahora le he subido la basta (lit. lo he doblado un poco). 2vr. {apitivitaka} estar doblado/a, doblarse, hacerse un ovillo o apelotonarse. Nokogavetakaro otsagompuro ina, impo noneakero pitivitaka ovanketaka shivitsaku. Estaba buscando el cargador de mi mamá, y luego lo vi doblado y puesto sobre la soga. V. api- Apén. 1.

piaatagantsi vt. {ipiaatakero} poner líquido en un recipiente a través de una abertura pequeña. Ogari ina opiaatake oshiteare piarintsinaku ompakotuterira apa itsamaivagetakera. Mi mamá ha puesto su masato en un porongo para ir a darle a mi papá cuando está cultivando (su chacra). V. piatagantsi, óani.

parigakotagantsi vi. {iparigakotake} caerse junto con algo o en algo. Yatagutapaake shivitsaku, igenarekyatyo yovatuakovagetavakeri Ankachaki tsugn, iparigakotanake ikantavagetaketyo savi taagn. (Cuentan que) él estaba subiendo (el barranco) en un bejuco, cuando de repente Ankachaki cortó la soga tsugn y él se cayó juntamente con ella taagn. V. parigagantsi; -ako 4.8.1.1.

pionkagantsi 1vt. {ipionkakero, yompionkakero} balancear, hacer oscilar. Yogari otsiti ikoshitapanuti ivatsa tsimenkoritiku. Ario nopirinivetaka tera noneakoteri, onti noneake tsimenkoriti yompionkakerora oanakara piorin piorin. El perro robó carne de la canasta colgada arriba de la candela, y a pesar de que yo estaba sentado allí no lo vi, sino que sentí que estaba haciéndola oscilar piorin piorin. 2vr. {ipionkaka, yompionkaka} balancearse de acá para allá, columpiarse. Yogari notomiegi imagempivintsaigakera irorokya yagaigake shivitsa yovarintsajaigakero yompionkaigakara. Por querer jugar, mis hijos también ya han cogido una soga, la han colgado y están columpiándose. Antari yanuitira tsuoni, okantanake itsuotsa piom, piom ompionkanaka. Cuando el ave tsuoni anda, su carnosidad colgante se balancea pióm pióm.

piotagantsi viotagantsi 1vt. {yompiotakeri, ipiotakeri, yoviotakeri} amontonar; hacer por montones. Chapi okapatsatanake Eni iatake apa ikitsatake yompiotiri shima kara. Amakeri ina shatekarikatyo tseokiku. La vez pasada se enturbió el río, y mi papá fue a pescar con red cogiendo un montón de peces (lit. amontonó muchos pescados). Mi mamá los trajo en una bolsa muy llenecita. 2vr. {yompiotaka, ipiotaka, yoviotaka} amontonarse; estar amontonado/a; haber un montón. Noneanakero sekatsi avotsiku tsamairintsiku, aityo ompiotaka. Tyanirika shintaro. Por el camino en la chacra, vi un montón de yuca. (No sé) de quién será. V. opio.

noshikaatagantsi vi. {inoshikaatake} picar (peces). Antari okyara shiriaganaacha, ario inoshikaatanai segori, nerotyo omirinka shiriagarini iroro ineavairora apa oshiriaganaara, iatai imagaira ochoeniatakera nia ipote itsagaavagetakera yagagemataketyo imarapagetyo segori kara. (Cada verano) cuando el río comienza a bajar su caudal, las suncas comienzan a picar (lit. jalar) y por eso, todos los años cuando mi papá ve que el río baja, va a dormir cerca de él y de esta manera logra pescar mucho con anzuelo y coge grandes cantidades de suncas. V. noshikagantsi, óani.

itsagake V. tsagagantsi.

itságaro V. tsagárontsi.

itsagasetakero V. tsagasetagantsi.

itsagatakero V. tsagatagantsi.

itsagatakotakeri V. tsagatakotagantsi.

itsagavatsatakero V. tsagavatsatagantsi.

itságine V. tsagi.

itsagomputaka V. tsagomputagantsi.

itsaitaka V. tsaitagantsi.

itsaitakero V. tsaitagantsi.

itsakakero V. tsakagantsi.

itsaki V. tsákitsi.

itsakunkakero V. tsakunkagantsi.

itsakunkakotakero V. tsakunkakotagantsi.

itsamáire V. tsamairintsi.

itsamaitake V. tsamaitagantsi.

itsamaitakero V. tsamaitagantsi.