Search results for "amaaka"

opavitunkanira niateni

pavitagantsi 1vt. {ipavitakero} tender un puente sobre algo, poner un palo para pasar de un sitio a otro (p.ej. de un lado de una quebrada o foso al otro). 2vr. {opavitaka} estar tendido sobre el agua o un foso (p.ej. un puente, un palo). Chapi noaigakiti katonko nagavageiganakero amaakara. Ario opavitaka inchato amakerora kimoarini. Impo yogari ani yaguitanake yovavireakerora kameti avisanakeniri pitotsi. El otro día fuimos río arriba y llegamos (a un sitio) donde el río estaba muy angosto. En ese sitio había un palo tendido a través del río que había sido depositado allá por la creciente. Entonces mi cuñado se desembarcó y sacó el palo para que la canoa pasara.

yagamaaka V. gamaagantsi.

yagamaakari V. gamaagantsi.

gamaagantsi 1vtr. {yagamaakari} quedarse callado/a delante de otra persona; evitar (por respeto o miedo). Naro tera nomagempinateri novisarite, nogotaketari naro nagamaakarityo. Nunca le hacía bromas a mi abuelo, porque sabía respetarlo. 2vr. {yagamaaka} quedarse callado/a; portarse bien (p.ej. por respeto, timidez); ser respetuoso/a. Maikari paita iripokaigakera virakocha, pagamaakempara gara pikavakavageigi. Ahora más tarde cuando los caballeros vengan, hay que portarse bien y no reírse. Yogari pairorira yagamaavageta ikaemaganira isekatakempara, tsikyani isekatanaka, maani itimpeavake ivatsa yogavakarira, kantankicha yogari terira iragamaavagetempa itimpatsarenkagemati ariopatsapagerika kara, ikatimatiro itsonkatiro iseka, aikiro shintsi yagatanai kañomataka irironirikatyo kaemantankitsi. Cuando los que son muy respetuosos son invitados a comer, comen despacio cogiendo pedacitos de carne y comiéndolos (poco a poco), pero los que no lo son, cogen pedazos grandes, se apuran para terminar su comida y terminan rápidamente como si fueran ellos los que hubieran invitado (a los demás). ◊ Tradicionalmente se decía que si una esposa no se portaba bien mientras su marido estaba de viaje, algo malo le podría pasar a él en el camino; esto se aplicaba también a otros miembros de la familia inmediata como a una hermana, a los hijos, etc. Iatanakera ojime, ikantanairo ijina ikantiro: “Pinegintevagetaempara pagamaavagetaempara kametikyaniri noatake ganiri tata gana avotsiku, nompigaeniri kameti”. Cuando el marido se fue de viaje, le dijo a su esposa: “Pórtate bien para que me vaya bien y no me pase nada en el camino, sino que regrese sin novedad (lit. bien”.

amaaka V. maagantsi.

nonkorenkagantsi vt. {yanonkorenkakero} pasar por encima de alguien o algo saltando o volando (p.ej. pasar al otro lado de un palo que está obstruyendo el camino). Yogari notomi yanonkorenkanakero inchapoa yavisanakera aikyara avotsiku yavisakena. Naro nokogavetaka navisakemera, tera nagavee. Mi hijo me ganó cuando saltó y pasó al otro lado del tronco grande que estaba atravesado en el camino. Yo quería pasar (pero) no pude. Chapi noatake inkenishiku noneagakaro maniro notikakero amaakara tyampa onkenanake oshiganakera. Ariompa opokakeri naroku omitaapanuti tsun anonkorenkanakeri notomi igitoku avisanakeri akya oshigavagetanaka. Ayer fui al monte y ahuyenté un venado al obstruirlo en un sitio angosto de manera que no tenía por dónde escaparse. Seguía viniendo en dirección hacia mí, de repente saltó itsun, pasó por encima de la cabeza de mi hijo y se fue corriendo. Opokake avion oatakera katonko oyashiaku Urubamba, okenake ponkoku anonkorenkanakero otishi chovaankankitsirira. Un avión vino con rumbo a las cabeceras del río Urubamba y pasó por el pongo (volando) por encima de los cerros altos. V. nonkagantsi; -renk 4.8.3.11.

maagantsi 1vt. {yamaakero} hacer más angosto/a; sacar punta (p.ej. raspando un palo). Yogari ige iserogiitake kurikii irovetsikakera ichakopite yamaakero oyashiku kameti irovikakerora chakopiku. Mi hermano está raspando palo de pijuayo para hacer una flecha y está haciendo más angosto el extremo que va a entrar en el astil para poder colocarlo en él. 2vr. {amaaka} ser o ponerse más angosto/a. Isariaigavetakari koki intimashiigakerimera amaagetara oatara kamatikya. Estaban conspirando para emboscar a mi tío donde (el camino) que va río abajo se pone más angosto.