Resultado de búsqueda de "amatagantsi"

pairosamatagantsi vi. {ipairosamatake} estar o ser grande (p.ej. el cuerpo de un pájaro, un animal chico). Yogari inkute ikañovetakari taoti, kantankicha choeni ipairosamatake. El pájaro inkute es parecido al chaoni, pero es un poco más grande. V. pairotagantsi, isama.

ipairosamatake V. pairosamatagantsi.

ipotsitasamatake V. potsitasamatagantsi.

pichórerere pichórere onom. descripción de algo mezclándose con el agua de un río o de una quebrada (p.ej. agua muy turbia llena de tierra; barbasco al que se le sujeta debajo del agua de una quebrada). V. kantamatagantsi; la nota en konaatagantsi.

yantasamatake V. antasamatagantsi.

itakisamatakero V. takishamatagantsi.

itakishamatakero V. takishamatagantsi.

takishamatagantsi takisamatagantsi vt. {itakishamatakero, itakisamatakero} asar yuca con todo y cáscara. Kamani nontakishamatanake sekatsi namanakera anta nomagavagetutera nonkenavagetera. Mañana voy a asar yuca con todo y cáscara para llevarla al monte y pasar varias noches allí cazando. • Aunque generalmente la forma -shama se considera que es diminutiva, algunos la usan en este tema compuesto sin fijarse en el tamaño de la yuca. V. tákitsi, osama.

chagenchagesamatagantsi 1vt. {ichagenchagesamatakero} cortar o labrar algo de forma redondeada de manera que se queda todo desigual o toscamente labrado. Yogari notineri tera inegintetasanotero ivito iseronkakerora, onti ichagenchagesamatakero. Mi sobrino no acepilló su canoa con mucho cuidado, sino que la dejó todo desigual. 2vi. {ochagenchagesamatake} ser desigual (algo de forma redondeada por haber sido mal cortado o labrado). Yogari pairorira yogotiro pitotsi inegintetasanotakero iseronkakerora opoaku yogarenitakerora karenitaketyo kara, tera onchagenchagesamate. El que es un experto en hacer canoas las hace muy bien, acepillando y puliendo el exterior hasta que se quede liso y uniforme y no esté toscamente labrado. V. osama.

jamatagantsi V. amatagantsi.

kamakamatagantsi [redup. de kamagantsi1] vi. {ikamakamatake} tener convulsiones o desmayos. Yogari notomi ikamakamavagetake yatsipereavagetaketyo kara. Iokavokigematatyo tsitsiku, aikiro iokaakaavagetaka oaaku. A mi hijo le da (ataques con) convulsiones y sufre mucho. Siempre se está cayendo en la candela o en el río.

potsitasamatagantsi vi. {ipotsitasamatake} tener plumaje o cuerpo negro; estar vestido/a de negro. Yogari katari ikañovetakari pantyo ariosamarika inake, kantankicha antari isamaku onti ipotsitasamatake. La sharara es parecida al pato en su forma, pero su plumaje es de color negro. V. potsitatagantsi, isama.

poámari adj.sust. que arde, ardiente. V. poamatagantsi, morekatsantsaenkatagantsi.

opoamatanakera tsitsi

poamatagantsi vi. {opoamatake} arder, prenderse. Yogimatakero apa itsamaire opoamatanake jiriririri. Mi papá encendió su chacra, y comenzó a arder fuertemente jiriririri.

amatakotagantsi vt. {oamatakotakero} entretejer (p.ej. plumas o adornos junto con los hilos). V. amatagantsi; -ako 4.8.1.1.

améntontsi jaméntontsi inan.pos. {oámento} herramienta que se utiliza al tejer para ajustar bien los hilos. V. amatagantsi; -mento Apén. 1.

ichagenchagesamatakero V. chagenchagesamatagantsi.

amarintsi

amárintsi jamárintsi inan.pos. {oámare} telar. V. amatagantsi.

oamataganira

amatagantsi jamatagantsi vt., vi. {oamatakero, oamatake} tejer. Ogari notsinanete aiño okirikake, impogini ompaikake oamatakerora ompeganakempa manchakintsi. Mi mujer está hilando, y después va a preparar el telar y tejer una cushma (lit. va a tejerla y va a convertirse en una cushma). Ogari noshinto tekya ogote oamatera, kantankicha impogini ompokake ovisarote ogotagakero. Mi hija todavía no sabe tejer, pero luego vendrá su abuela y le va a enseñar.

opoamatake V. poamatagantsi.

osama inan.pos. ainan.pos. la forma del cuerpo pequeño (de algo de gén. fem./inan.; p.ej. de una niña, de la yuca con cáscara, de la flor del plátano, de una canoa). binan.pos. la forma del nido de ciertos comejenes y avispas. • Generalmente no se usa osama como palabra independiente sino que se usa oshamariki; la forma -sama, y el dim. -shama, aparecen como clasificadores de cuerpos pequeños y cosas parecidas (p.ej. ichagenchagesamatakero notomi ivito (cuando) mi hijo (cortó) su canoa, la hizo todo desigual; nontakishamatanake sekatsi voy a asar una yuquita con todo y cáscara antes de irme). V. la nota en takishamatagantsi; isama, oshamariki.

kantamatagantsi vi. {ikantamatake} hacer algo con fuerza o con un sonido fuerte. • Siempre va acompañado por un término onomatopéyico que representa el movimiento, el sonido o una característica del sujeto. Ogari Eni kapatsasema kantamatake pichorerere ovoretakotakero. El río Urubamba está muy turbio, y la tierra (en el agua) está moviéndose turbulentamente pichorerere con las olas. Inei yarapaake tsinaro ikantamatapaaketyo jiririri yagintanakari. (Cuentan que) de repente él vio que una multitud de grillos venían volando haciendo mucho ruido jiririri y se amontonaron sobre él. V. kantagantsi; -ma 4.8.3.7.

ochagenchagesamatake V. chagenchagesamatagantsi.

oamárotsa inan.pos. el hilo de un telar. • El pf. o2- se refiere al telar al que se considera ser el dueño de este hilo; al querer decir que pertenece a una persona se usan las formas noamarotsatsite mi hilo de mi telar, piamarotsatsite tu hilo de tu telar, oamarotsatsite su hilo del telar (de ella). V. amatagantsi, amárintsi, otsa.

oamatake V. amatagantsi.
  • Page 1 of 2
  • 1
  • 2
  • >