Resultado de búsqueda de "gipigagantsi"

gipigagantsi vt. {yogipigairi} avt. devolver. Noshinto, atsi pampinatakenara pisavurite impo paita nogipigaempiro. Hija, a ver préstame tu machete que más tarde te lo voy a devolver. bvt. contestar; responder o contestar de acuerdo a las normas del discurso formal tradicional. Inkenkitsavakagaigakempara piteniro ariorira ikañovakagaigaka irogipigavakagaiganakempa. Inkantakera yonta pashini kemisantankitsirira inkante: “¡Neri, tyarikaroro yogipigipitavakenerityo!” Cuando dialogan dos hombres que son iguales (en emplear el estilo tradicional), se responden el uno al otro. Los demás que están por ahí escuchando dirán: “¡Mira, cómo está respondiéndole!” • Actualmente se usa este término para contestar una carta. Maika noneakero sankevanti pitsirinkakenerorira nojina. Maika nokogake nogipigaempira naro nonkamantakempira tyara ikantaka notomi. Vi la carta que escribiste a mi esposa. Ahora quiero contestarte y contarte todo lo que ha pasado a mi hijo. cvt. regurgitar. Nogavetakaro ampi okepishivageti kara, nogipigairo nokamarankakotairo. Tomé un remedio que era muy amargo el que regurgité y vomité todo. • Cuando aparece con -av contr., junto con -aaret., tiene los siguientes significados: hacer regresar al lugar de origen, mandar de regreso; rechazar a alguien que ha llegado, rechazar un regalo. Pairani ikenkitsatagani matsigenka ipokavetaka iponiaka parikoti, impo ikisavunkani yogipigavaagani ikantunkani: “¿Tata pagakera pipokakera aka?” Se cuenta que hace muchos años un hombre que era de otra parte vino, y luego fue maltratado y mandado de regreso y le dijeron (lit. fue dicho): “¿Para qué has venido aquí (lit. qué vas a coger viniendo aquí)?” V. o1- Apén. 1; pigagantsi1; kenkitsatagantsi1.

gipigatovaikitagantsi 1vt. {yogipigatovaikitakero} hacer con leng:uetas en ambas direcciones. Yogari yovetsikira apa ichakopite tovaikirintsi, onti yogipigatovaikitiro, irorotari ikentumatakera poshiniri tera iragavee intsokierora. Cuando mi papá hace una flecha con leng:uetas, la hace con las leng:uetas en ambas direcciones, así que cuando apenas da un flechazo a un animal de caza, (el animal) no puede sacarla. 2vr. {ogipigatovaikitaka} tener leng:uetas en ambas direcciones. Ogari ovetsikaganira tovaikirintsi, onti otovaikitaka aikiro ogipigatovaikitaka, nerotyo ankentantemparora, gara yagavei intsokierora. Cuando se hace una flecha tovaikirintsi, (se la hace con) las leng:uetas en ambas direcciones, de manera que cuando flechamos (un animal) con ella, él no puede sacarla. V. gipigagantsi, tovaikirintsi.

yogipigairi V. gipigagantsi.

kenkitsatagantsi₁ 1vt. {ikenkitsatakeri} dar una descripción o hablar de, contar sobre. Maika nonkenkitsatakeri chakami tyara ikanta irirori. Ahora voy a dar una descripción del trompetero (esp. de ave). 2vi. {ikenkitsatake} hacer una narración, narrar, contar; discursar. Impo agatavageiganake apishigopireaiganakara, okenkitsavageigake okanti: “Arioniroro nopokakeri yovaratakenara matsontsori”. (Cuentan que) después de que terminaron de descansar, empezaron a contar diciendo: “Verdad, pues, por eso hemos venido porque nos ha hecho huir el jaguar”. ◊ Tradicionalmente, una de las cualidades más apreciadas entre los matsigenkas era ser un buen orador el que debía dominar los géneros del habla netamente matsigenka. Los pocos hombres maduros que sobresalían en esta técnica llegaban a ser los líderes de sus familias extendidas, los que también debían tener la capacidad de convencer a otros de aceptar sus propuestas. Inclusive se decía que un hombre que sabía hablar como orador, es decir toda la noche y al día siguiente, podría conquistar hasta al padre más resistente. Antari okyara inevitakerira notomi irishinto igokine, teratyo inkogavetempa impakerira. Impo iatake iriri iniaventakenerira, impo yagaveakotakero ovashi ipakerira yagakerora. Al principio cuando mi hijo pidió a su tío la mano de su hija, él no quería dársela. Luego su papá fue a interceder por él y por fin le convenció con el resultado de que le dio su mano y se casó con ella. ¶ El diálogo tradicional que se hacía en forma de competencia entre dos oradores podía durar hasta dos o tres noches completas mientras los dos participantes, utilizando palabras alusivas que ambos entendían, o comparaciones, por ejemplo con pájaros, hablaban de los mismos temas dando un resumen de lo que dijo el otro y agregando algo de su parte. Mientras podían responderse el uno al otro (yogipigavakagaigaka), el diálogo seguía indefinidamente, pero si en cualquier momento, uno de ellos no podía responder, el otro recibía la distinción de haberlo hecho callar (yogemisantakeri). Era un arte que, además de exigir mucha habilidad mental y verbal, también exigía prestar muchísima atención y tener buena memoria. Entre los temas estaban, por ejemplo, el origen de los matsigenkas, el lugar a dónde van cuando mueren, las enfermedades que sufrían, el buen comportamiento, un viaje realizado, un trabajo o proyecto que se proponía hacer. V. gipigagantsi, kantakotantagantsi1, kantavagerontsi, kantimotantagantsi, paaventantagantsi; -tsa 4.8.2.8.