Resultado de búsqueda de "aenkatagantsi"

samegorenkaenkatagantsi V. samenkorenkaenkatagantsi.

mapunaenkatagantsi BU vi. {omapunaenkatake} estar un poco oscuro/a u oscurecer un poco (la luz del día). Choeni omapunaenkatanake, tera onkoneatae. Está oscureciendo un poco, y casi no hay luz para poder ver. V. énkatsi.

puonkaenkatagantsi vi. {ipuonkaenkatake} tener una voz nítida (lit. tener una voz que no pesa). Yogari puonkaenkatatsirira itsataenkagemati samani, inkaemakera eeeeeeee, inkemagantagematempa samani. La persona que tiene una voz nítida se le oye de lejos, y si grita eeeeeeee, se le va a escuchar bien lejos. V. puonkatagantsi1, énkatsi.

potsitapogaenkatagantsi vi. {opotsitapogaenkatake} estar negro (p.ej. el humo que se levanta cuando se quema un roce; oscurecerse la vista de una persona que está débil y anda en pleno sol). Narori tyarika nokanta nogitoku, nanuitumatira poreatsiriku ¡tyarika!, opotsitapogaenkagematanaketyo kara, panikyatyo nontuavagetanake. Yo no sé qué tendré en la cabeza que apenas camino en el sol, ¡ay de mi!, cómo se me oscurece la vista, y parece que me voy a caer. V. potsitatagantsi, opoga, énkatsi.

porokaenkatagantsi vi. {iporokaenkatake} salir volando por todas partes (p.ej. una cantidad de pajaritos espantados, mucha gente corriendo rápidamente por todos lados). Poneagemparira inkitierikiti yogakarora aroshi, imporokaenkatanake. Si espantas a los pájaros inkitierikiti cuando están comiendo arroz, van a salir volando por todas partes (porque son muchísimos). V. porokagantsi, énkatsi.

poo, poo onom. acción de soplar (una persona; p.ej. soplar la candela o en una picadura). V. aenkatagantsi, tasonkagantsi.

poámari adj.sust. que arde, ardiente. V. poamatagantsi, morekatsantsaenkatagantsi.

iampaenkatake V. ampaenkatagantsi.

kantaenkatagantsi vr. {ikantaenkataka} avr. estar oliendo un poco mal (algo que está comenzando a malograrse o descomponerse). Yogari nocharavate tera aiñokya nonkoteri, oga inakovagetanake anta, impo nokamosovetari atake ikantaenkatanaka. Todavía no había cocinado mi doncella, sino que estuvo (guardada) durante todo el día hasta la tarde; cuando la fui a ver ya estaba comenzando a oler mal. bvr. disminuir, mitigar (p.ej. un dolor, el sol por la tarde, la fuerza de una persona). • Indica que está disminuyendo algo que estaba muy fuerte; se emplea con una forma del adverbio choeni. Chapi iporeavagetutyo kara poreatsiri sorererere ¡tyarika, inkatsirinkavageteratyo kara! Maikari maika choeni ikantaenkatumataka. Ayer el sol estaba brillando muy fuerte sorererere, y hacía tanto calor, ¡qué barbaridad! Ahora no es tanto (ha disminuido un poco). Yogari novisarite pairani ishintsivageteratyo kara. Maikari maika yantarivagetanaira, choeni ikantaenkatumataka tera inkañotae karanki. Hace años mi abuelo era un hombre muy fuerte. Ahora que está envejeciendo, está disminuyendo su energía y ya no es como antes. Chapi, ¡tyarika, onkatsivageteratyo nogitoku! Maikari choeni okantaenkatumataka. Ayer, ¡qué barbaridad, cómo me dolía la cabeza! Ahora el dolor ha disminuido algo. V. kantagantsi, énkatsi.

inaenkatake V. naenkatagantsi.

itsikyaenkatake V. tsikyaenkatagantsi.

itsimataenkatake V. tsimataenkatagantsi.

aratsantsaenkatagantsi vi. {aratsantsaenkatake} arder (en forma de llamarada). Chapi otagaka ivanko koki aratsantsaenkagemati. Ayer se incendió la casa de mi tío con una gran llamarada. V. aragantsi, tsántsatsi, énkatsi.

aratsantsaenkatake V. aratsantsaenkatagantsi.

pampaenkatagantsi [del quech.] vi. {opampaenkatake} ser una gran extensión de pampa. Karanki oketyorira shiriagarini noatuti noneirira ige. Irirori onti itimi kara kamatikya okametigitetira, tera ontimenika otishi, osatyo oatanake opampaenkatanakera. El año pasado fui a visitar a mi hermano. Él vive por ahí río abajo donde el ambiente es muy bueno porque no hay cerros, sino que todo se encuentra en una gran extensión de pampa.

pákarara pákarara onom. acción de regar con un poco de agua, de caer muchas semillas, piedritas, etc. V. arapogaenkatagantsi, pakaraatagantsi.

ipegaenkataka V. pegaenkatagantsi.

apavatsaaenkataka V. pavatsaenkatagantsi.

apavatsaenkataka V. pavatsaenkatagantsi.

araenkatagantsi vi. {yaraenkatake} evaporarse. Nagavetaka noampine tera noshapitakotasanotero, araenkatanake otsoataka. Había conseguido medicina pero no la tapé bien, (así que) se evaporó por completo. V. aragantsi, énkatsi.

opotsitapogaenkatake V. potsitapogaenkatagantsi.

osamegorenkaenkatake V. samenkorenkaenkatagantsi.

osamenkorenkaenkatake V. samenkorenkaenkatagantsi.

oshigaenkataka V. shigaenkatagantsi.

otampiaenkatake V. tampiaenkatagantsi.