Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
ë
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
w̓
y

k


ka-n > npfxprefix
=ka-...-an=quantsmfxgroup of,
kaampiranrelatedpagkabëtang ang may kalëlëngtën na pa tung pamilya, purisu indi pa puiding magkasawa ay sëbëk pa,kalagayan ang meron kaugnayan niya pa sa pamilya, kaya hindi pa puedeng mag-asawa ay malapit pa.Yang mga tau ang atia may kampiran pa nira tung yëën.Ang mga tao na iyan may kaugnayan pa nila sa akin.Indi pa puiding magkasawa yang mga mamulang atia may mga kampiran pa nira.Hindi pa puedeng mag-aswa ang mga batang iyan kasi meron mga relasyon pa nila.synparinti1partidupinsanpirinsan
kaangv.for the throat to be dry langu yang dikël na tung pag̓akëndal,paos na leeg niya sa kasisigaw.Nagkaang da yang dikëlu ta kakbu tung mga mamula.My throat became-dry due to yelling for the children.Nakaangan da yang dikël ta ta pag̓akanta.Our (incl) throats became dry from singing.synkanlaakdëspig̓ël
kaap1n.vThat is the rice which is shrunken without content or kernel of rice without any content ; winnowed riceYa ra yang paray ang këpës ang anday isi na, ubin yang pinanlëbkan bilang këpa na.yan na ang palay na singaw na wala nang laman niya, o kaya ang pinagbayuhan naging ipa niya.Limpiyuwan ming kaapan yang paray, duru pang kaap na.Clean the rice by shaking it (in a winnowing tray to separate the empty kernals from the full ones), it still has lots of empty kernals.Kaapan mu yang paray tung linu.Winnow the rice in the winnowing-tray.Makaapën yang paray ang ibinalita yang aruman ta. Bilang katëngaan ang may isi na may katëngan kang pulus kaap.The news shared by our (incl) companion is that their harvested rice is half and half. That-is-to-say half of it has grain and half (of it) are all empty hulls.Yang kaap ag̓anunut tung kalway yang paray.The empty-husk is attached the panicle of rice (when harvested).Kaapan da ang para magbëlag̓an da yang ulit na may yang isi na.Winnow it now in-order-that its hull (lit., skin) and its grain will-be-separated-from-each-other.Makaapën yang paray ang ipinakdul yang aruman ta tung yatën.The unhulled-rice our (incl) companion gave us (incl) had empty-hulls in it.
kaap2vto crawl on the surface of somethingindi pa pagpanaw,hindi pa naglalakad.Indi makdëng tung kabuu na yang taung atia.That (near hearer) person cannot stand-up because of his drunkeness.Ipakaap mu yang mula tung daktal.Let the child crawl on the floor.Pag̓ëlërami yang iruplanu. Law̓iig kaldaw yang layug na. Pangaap-kaap ilëm duun tung bukid ang pamagpabira-w̓ira. Yang timpung gira! Yang mga baw̓ay pangataki ta laksu.We (excl) were afraid of the airplanes. Night and day were their flights. They just crawled-around on the mountains. Wartime! The women defecated as they ran. synkanwangkanyap
kaap-kaapto-contuously-crawl-aroundPag̓ëlërami yang iruplanu. Law̓iig kaldaw yang layug na. Yang kaalimbawaan na, maning pa tung pangaap-kaap ilëm duun tung bukid ang pamagpabira-w̓ira. Yang timpung gira! Yang mga baw̓ay pangataki ta laksu.We (excl) were afraid of the airplanes. Night and day they were-flying. It was like they were just crawling-around there on the mountains turning-this-way-and-that-way. The time of the war! As-for the women, they were-defecating on the run.Yang mulang atiya pagkaap-kaap da tung daktal ang pagpabira-w̓ira.As-for that (near hearer) child, he is crawling around on the floor turning this way and that.
kaasfr. var. ofkaatsp. var. ofkaatn vto-fish-with-a-lightNangaasami tan law̠ii, ay linawWe (excl) fished-with-a-light last night because it was calm.historically done with a bundled coconut fronds called lukay
kaatfr. var.kaassp. var.kaaslight ; lampSasang bag̓ay ang durug kaimpurtanti kung lawii ra ay durug kiklëp pag anday kaat.isang gamit na masyadong mahalaga sa gabi na kasi masyadong madilim kapag walang ilaw.Yang kinaatu tan lawii ang nanungul lukay.Ang ilaw ko kagabi ang umakyat sulo. Anday kaat yamën ang namangan tan lawii, nagdërëw̓ami ra ilëm.Walang ilaw namin ng kumain kagabi, kinapa-kapa namin na lang.
kaayëgtool used to sever the rice-bearing part of the rice plant
kababagaswelling Sasang disprinsia tung brasu, bisit, kawala may tung duma pang parti yang tinanguni ta yang pamdungan na, panlimbag̓a ang panimësimë.isang problema sa braso, binti, kamay at sa iba pang bahagi ng katawan natin na tinutubuan niya, namamaga na ang namimintog.Pagkababaga yang pakaw, unu ra kaya'y matinlung bulung?[Any fricatives here?]My thigh is-swelling, what could-be a good medicine?Këpës da yang kababaga yang bësëg mu.The swelling of my boil is already down.synlimbag̓atimpëng*antpëltakkëpës2
kabataan1young person ya ra yang mga mamulang mga lalii ang pangënat-ënat, ang midiyu minuridad pa ya pag darakul,iyan ang mga batang lalaki na lumalaki, na medyo kulang pa rin ang pagdami.Kabataan da ka yang anaw ang kapus.My youngest-child is a young-person now.Durung kabataan ang pamansidarakul.Maraming kabataan ang nagsisilakihan.synpangënat-ënatantmula1
kabataan2young person, male or female; young peopleya ra yang mga mamulang mga lalii ang pangënat-ënat, ang midiyu minuridad pa ya pag darakul,Kumusta yang palaksu yang grupu yang mga kabataan asan tung numyu?How is the group of young people there at your place going?
kabaungcoffinkabaung yag ubray para panlug̓uran ta taung patay ra,kabaong, iyan ginawa para paglagyan ng taong namatay na.Yang kabaung yang ataung atiang napatay matinlung pagkabut.Ang kabaong na tao iyang namatay maganda pagkayari.Ipinalg̓ud da tung kabaung na yang patay, buay-w̓uay ilëm ta gësyë ilw̓ëng da nira.Inilagay na sa kabaong niya ang patay, maya-maya lang ng konti ililibing na nila.synlungunkatupag
kabay??Midyu tung anda ra kay matinlung mabuat na,Medyo sa wala na ding magandang magawa siya.Kabay mag̓aninga, anda ra kay mapakdulu tung nuyung mamakën, anda rang pisan.Even-if you (sg) say (it), there-are no betel-nut chew components which I am-able-to-nive you (sg), there-is absolutely nothing (on hand).Durug rëg̓ës ang mandawat, kabay anda ray mapakdulu.(he/she) is very persistent in asking (me for something), even-if there-is nothing I can give (her).
kabayun.horsekabayukabayo
kabayu-kabayun.sea horse
kabkabv.Soil is washed away because of the power of the rain.nagdakul da yang bug̓ang yang tanëk tung adalëm ay yang wai ya ray kuminabkab tung tanëklumaki na ang butas ng lupa sa ilalim kasi ang tubig yan nang nagpalaki.Pagkabkab yang nanak tung adalëm yang bësëg.Lumalalim nana sa ilalim ng pigsa.Kabkaw̓ën yang wai yang kalug.The ditch is-being widened by the water.Yang mga lingët ang pagtuw̓ud tung kalug dapat ang kuwatën ug̓ud indi kabkaw̓en yang wai yang binit yang kalug The weeds which arby the water in the ditch, it must be-removed in-order-that the side of the ditch not be-moved.synwayangwangwangantsag̓uukwangwangsaruksuk
kabidbid' to walk together with arms around each other'Indi ra mapanaw ay nabuu ra.Hindi na makalakad kasi lasing na.Yag pagkabidbid ang pirmi yang magkasawang atia ang pamagpanaw.That (near hrer) married-couple always walk-together with their arms around each-otherAtiang kinabidbiranaw ra ta sasang pastor, panlutuy-lituyanaw ra. Kipurki may nag̓asimanung may prublimaw.When the pastor put his arms around me, I felt-apprehensive. Because I sense that I have a problem (feeling-ashamed due to the fact that he is dirty and the pastor is clean.
kabilug̓anthe sum total of somethingya ray sasang katëgkan yang pagtutal na tung ginastusan nang nangalang,yan ang isang hangganan ng pagsuma na sa ginastos ng namili.Yang kabilug̓an yang tanan ang mga tau ya ray magdisisiun asan.The sum total of all the people, they will-make-the-decision there (near hrr)Atiya ya ray kabilug̓an yang tanan ang ginastus ta tung kumprinsia.That (near hrr) is the sum total of everything we (incl) spent for the conference.
kabisan.an official chosen to regulate the dancing at a weddingkabisa: Yang kabisa yay pinilik yang magbalii ang yay magtulduk tung mga sumasakëp ang yay mamagtalëk.The kabisa is someone chosen by the co-parents who will-point to the attendees who will-be-dancing-the-suring.
kabisaduwell-acquainted-withbasta yang taung naa anda ray ëlëd nang malipat, kabisadu na rang pisan yang lugar ang naa,basta ang taong ito wala nang takot mong maligaw, kabisado niya nang husto ang lugar na ito.Indiaw ra tuldukan mu yang ubrang atia kabisadu ra.I will not be-taught by you regarding that (near hrr) job, I am already knowledgeable (about it)Kabisadu ra yang taung atiya napnukan ta bukli, purisu indiaw ra pamati yang balita na.As-for that (near hrr) person, it's well known that he/she has become full of lies, So I no longer listen to his news.Basta yang taung naa anda ray ëlëd nang malipat, kabisadu na rang pisan yang lugar ang naa.Provided this (near spkr) person no longer has fear that he may become-lost, he knows absolutely everything about this (near spkr) place.synpraktisagyatanadsunadubiyasa
kabit' to be linked or connected to'Sangsang bag̓ay ang pag̓abuat nira ang yag̓isakbëtay nira pariyu tung mga pasadiya, u, dikurisyun tung mga kayam.isang gamit na ginagawa nila ang isabit nila pareo sa mga kasayahan, o dekorasyong sa mga palaro.Kabitan mi ta pasadiya na yang intabladu ang pagkumbiraan.Attach the decoration for the intabladu whereNakabitu ra yang katil yang mutur tapusaaw ra ta tagkës.Nakabit ko na ang katig ng bangka. Tapos na ako ng pagtali.synkëtaysakbët
kablayto-carry-something-by-suspending-it-from-the-shoulderSasang gamit ang may sëkëd nang sarakbayan na,isang gamit na meron tali ng sampayan niya.Atiya ra ti tatay pagkablay yang baay na ang punuk ta paray.There's father carrying his basket full of rice by suspending it from his shoulder.Kablayën mu ka tiyang sambilug ang baay, indi ra saranganung kablayën yang duruwa nga baayanSuspend that (near hearer) other basket, I'm not able to-suspend two baskets (at the same time).Duunami tung mapiët, indiaw ra makablay yang manungu.When we (excl) got to the narrow-place, I could no longer be-carried by my older-brother.May sasang ëkëlëkël ang may sëkëd na ang yag kablayay yang tau ang atiya tung palda na.There-is one belonging which hasYang baril ang abwat, yag kablayay yang mga sundalu tung mga buku nira.synsakdangsakbaysakbëtkawin*
kablirattan twisted to make ropebugtung ang pinirit ang binwat ang pinli. gamitën ang tuntun yang pamanuut,bugtong na pinilipit na medyo parang lubid din gamitin na babaan ng pamagsuot.Yang kabli yay gamitën ming manuut, yay bëlag manlat.The rattan (twisted) that is what you (pl) use to-enter-caves), it is not slippery.Kabliyën mu kanay yang bugtung takaa tung balay.Lubirin mo muna ang bugtong natin dito sa bahay.The way they make a kabli is to first get a long piece of rattan (bugtung), then slice it two, remove the pith, then twisted to make one kablisynkalat1